Dębczyńska grupa

Dębczyńska grupa, jednostka archeol. rozwijająca się na Pomorzu Zachodnim i Zaodrzańskim od schyłku II w. do początku VI w. (fazy C_1a/C_1b – E). Nazwę wprowadził R. Wołągiewicz (1981) w miejsce wcześniej proponowanej nazwy „grupa zachodniopomorska” (K. Godłowski 1970). Osadnictwo d. g. koncentruje się między Łebą a Wkrą nie przekraczając na południu Pojezierza Pomorskiego.

W rozwoju d. g. wydzielono dwie fazy: I (C₁ – C₂) i II (C₃/D – E), obydwie z podziałami na podfazy. W podfazie IIa (odpowiednik fazy D →OWL ) wśród metalowych części stroju (fot. 1.) występują rożne warianty zapinek typu „Bügelknopffibel”, fibule typu AVI, 2, z łopatkowato rozszerzoną nóżką (AVI,2, H wg Machajewskiego, dalej skrót Mach.), okazy →równoramienne (AVI, 2, I wg Mach.), typu Wiesbaden (AVI,2, K), zbliżone do blaszanych typu naddunajskiego (AVI,2, J wg Mach.), sporadycznie typu Nydam oraz →okucia dziobowate końca pasa typu III wg Madydy, sprzączki o ramie w kształcie litery „U” czy z pogrubioną przednią częścią ramy a także szpile grupy VIII wg B. Beckmann. Wśród paciorków uwagę zwracają szklane okazy rozetkowe i mozaikowe typu 370 wg Tempelmann-Mączyńskiej. Wśród naczyń glinianych dominują przysadziste formy wazowate o załomach zaokrąglonych, zdobione stempelkiem, listwą lub żłobkiem w połączeniu z linią zygzakowatą oraz garnki wąskootworowe i naczynia „wiadrowate”. Naczynia te przypominają ceramikę nadłabską wykonaną w stylu Kuhbier/Kyritz. W podfazie IIa napłynęły importowane naczynia szklane ze szlifowanymi owalami (Eggers 220, 226 – 230) oraz wysokie puchary typu Snartemo i grubościenne czarki typu Dębczyno. Użytkowano wówczas jeszcze cmentarzyska z grobami szkieletowymi w Dzierżęcinie st. 1, Borkowicach st. 1 i Kowalkach st. 1; spotyka się ponadto pojedyncze znaleziska grobów szkieletowych (np. Gąskowo; Gwiazdowo; Stramnica). W dorzeczu dolnej Odry wystąpiły pojedyncze ciałopalne groby popielnicowe bez resztek stosu z naczyniami wazowatymi o cylindrycznej szyjce przypominające ceramikę z dolnej Łaby i Wezery (Kłęby; Pyrzyce; Resko; →Trzebiatów). Ze schyłku podfazy IIa pochodzą skarby zapinek zdobione ornamentyką wykonaną w stylu →Sösdala i Sjörup (np. →Świelino , →Trzebiatów) podobne do depozytów z zachodniej strefy basenu Morza Bałtyckiego. W podfazie tej pojawiły się także skarby monet zakończone →solidami Walentyniana III (425 – 455 r.). Z podfazą IIa łączy się III horyzont użytkowania osady w →Dębczynie st. 6 i II horyzont osady w Dębczynie st. 3 oraz osadę w →Lubieszewie st.2/a.

Końcowy etap d. g. wyznacza podfaza IIb (faza E wg Wołągiewicza). Liczba materiałów wiązanych z tą podfazą jest niewielka. Są to zwłaszcza →zapinki równoramienne i zapinki krzyżowe. Być może funkcjonowały jeszcze osady w Dębczynie st. 3 i 6 oraz w →Suchaniu . Napłynął silny strumień złotych monet z najpóźniejszymi solidami Solid Anastazjusza I (491 – 518 r.) i naśladownictwami barbarzyńskimi płynący południa, zwłaszcza ze strefy naddunajskiej. Pojawiły się ponadto skarby typu →„Karlino”, składające się ze złotych monet, →brakteatów skandynawskich i metalowych elementów stroju, w tym pochodzenia skandynawskiego, bizantyjskiego i italskiego, oraz depozyty kultowe typu „Piotrowice” złożone ze złotych naszyjników, nawiązujące do tradycji skandynawskich. Wówczas na wschodniej rubieży g. d. uformowało się niewielkie skupienie ludności skandynawskiej chowających swoich zmarłych w grobach szkieletowych umieszczonych pod konstrukcjami kamiennymi. W skład ich wyposażenia wchodziły zapinki o przedłużonej karbowanej główce i nóżce, w tym warianty bornholmskie (wariant 2 wg Bitner – Wróblewskiej), szpile z główką w postaci stylizowanego ptaka a także elementy uzbrojenia.

Skala heterogeniczności kulturowej d. g. ulegała zmianie w czasie co wynikało z jej funkcji w dalekosiężnych kontaktach dynamicznie rozwijanych przez sąsiadujące z nią kręgi kulturowe. Stąd znaczący udział w d. g. elementów o tradycjach nadłabskich, zauważalnych w tej grupie od podfazy Ia po podfazę IIa, ze Skandynawii (podfaza Ia – IIb), Powiśla (faza I), znad Morza Czarnego (faza II). Teren tej grupy mógł być nawet miejscem osiedlania się niewielkich grup społeczności napływającej ze Skandynawii (Bornholmu, Skanii, Olandii czy Jutlandii) i Nadłabia (Holstein lub Prignitz).

Skarby typu →„Karlino” i „Piotrowice” oraz najpóźniejsze →solidy (Anastazjusz I; 491 – 518 r.) wyznaczają na Pomorzu Zachodnim i na pozostałych obszarach miedzy Odrą a Wisłą, najpóźniejszy archeologicznie udokumentowany zespół elementów o tradycji starożytnej.

Literatura: K. Godłowski, The Chronology of the Late Roman and Early Migration Periods in Central Europe, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Archeologiczne 11, Kraków 1970, s. 56-59; R. Wołągiewicz, Grupa dębczyńska, (w: ) Prahistoria ziem polskich, t. V, Wrocław-Warszawa- Kraków- Gdańsk, 1981, s. 210-216; K. Godłowski, Okres wędrówek ludów na Pomorzu, Pomorania Antiqua, t. X (1981), s. 65-129; K. Godłowski, Dębczyno – Gruppe, (w: ) Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, t. 5, Leiferung 3-4, Berlin-New York 1983, s. 266-271; H. Machajewski, Untersuchungen zur Genese der Dębczyno – Gruppe, Zeitschrift fur Archäologie, 22, (1988), s. 65-82; H. Machajewski, Z badań nad chronologią dębczyńskiej grupy kulturowej w dorzeczu Parsęty, Poznań 1992; H. Machajewski, Skandynawskie elementy kulturowe na Pomorzu Zachodnim z okresu wędrówek ludów (2 połowa IV w. – początek VI w.), Przegląd Archeologiczny, t. 40, (1992), s. 71-96; H. Machajewski, Südzone des Ostseebeckens und der Elbekulturkreis in der späten römischen Kaiserzeit und der frühen Stufe der Völkerwanderungszeit, M. Mączyńska, Zmierzch kultury wielbarskiej – czego nie wiemy?, M. Fudziński, H. Paner (red.), Nowe materiały i interpretacje. Stan dyskusji na temat kultury wielbarskiej, Gdańsk 2007, s. 365-401; B. Niezabitowska – Wiśniewska i in.,(red.), The Turbulent Epoch. New materials from the Late Roman Period and the Migration Period, t. II, Lublin 2008, s. 131-159.

pełna rozdzielczość
Fot. 1. Formy przewodnie grupy dębczyńskiej - wybór.