Okres Wędrówek Ludów
w dorzeczu Odry i Wisły

Jesteś tutaj: Strona główna / Thesaurus / Kultury archeologiczne / Elbląska grupa

Elbląska grupa

Grupa elbląska, jednostka kulturowa wyróżniona przez J. Okulicz-Kozaryna (zaklasyfikowane do gr. e. materiały uprzednio określano jako staropruskie), obejmująca obszar Wysoczyzny Elbląskiej z przyległościami (wybrzeża Zalewu Wiślanego) w późnym OWL. Gr. e. powstała w wyniku migracji ludności →bałtyjskiej z Sambii, zapoczątkowanej we wczesnym →OWL   i nasilonej w początkach fazy E, zapewne nakładającej się na relikty wcześniejszego osadnictwa →kultury wielbarskiej. Koncepcja J. Kowalskiego o dwóch horyzontach chronologicznych gr. e., przedzielonych hiatusem, odpowiadających dwu falom migracji, wymaga weryfikacji. Zanik gr. e. nie został adekwatnie zbadany: funkcjonowała ona z pewnością do początków VII w., później – zgodnie z obserwacjami przedwojennych badaczy niem. – zanika zwyczaj wyposażania grobów, stąd datowanie fazy schyłkowej nie jest możliwe. Gr. e. znana jest niemal wyłącznie z badań cmentarzysk (najważniejsze: Łęcze – d. Silberberg bei Lentzen, Elbląg-Żytno – d. Benkenstein-Freiwalde, Elbląg, ul. Moniuszki – d. Elbing-Scharnhorststrasse, Chojnowo – d. Conradswalde, Nowinka - fot. 1-4). Obrządek pogrzebowy: groby ciałopalne jamowe, z wyposażeniem nieprzepalonym na stosie. Zmarłych składano bardzo często ponad niespalonymi końmi (fot. 1.), grzebanymi zapewne żywcem w nieregularnych jamach, przeważnie z wędzidłami i ogłowiem, czasem z siodłami; konie najczęściej pojedyncze, w pozycji brzuszno-grzbietowej, z głową na płd. Ponad grobami często układano bruki kamienne regularnych kształtów. Wyposażenie: zapinki form bałtyjskich (z poprzeczką na nóżce – Schlusskreuzfibel; szczeblowe - fot. 2; lokalne druciane, o bardzo prostej konstrukcji), naśladownictwa →zapinek płytkowych, sambijskie (?) zapinki równoramienne, importowane zapinki skandynawskie (równoramienne, esowate - fot. 3,→ tarczowate), kółka z haczykowatym zapięciem, paciorki bursztynowe obrobione zgrubnie oraz bryłki surowego bursztynu, części pasa (sprzączki z poprzeczką na kolcu – Kreuzdornschnalle, sprzączki nerkowate, nakładki ażurowe, okucia końca pasa: późne formy →językowate  oraz →lancetowate ), uzbrojenie (groty broni drzewcowej, miecze jednosieczne-saksy w pochwach, zdobionych niekiedy okładzinami z tłoczonej blaszki - fot. 4., ostrogi nitowane), naczynia (przeważnie flasze lepione ręcznie), narzędzia (noże). Zwraca uwagę eklektyczny charakter gr. e. z dominacją cech bałtyjskich (sambijskich), co przywołuje skojarzenia z ludem →Vidivarii . Najnowsze datowania początków osady portowo-handlowej w Janowie Pomorskim (średniowieczne Truso) sugerują, że ludność gr. e. stanowiła zaplecze osadnicze tego centrum, przynajmniej w najwcześniejszym stadium jego istnienia. Niewykluczone, że ludność gr. e. zaczęła budować grodziska (np. Tolkmicko), charakterystyczne dla krajobrazu Wysoczyzny Elbląskiej głównie w okresie średniowiecza.

BK

Literatura: R. Dorr, Die Gräberfelder Silberberge bei Lenzen und bei Serpin, Kreis Elbing aus dem V.-VII. Jahrhundert nach Christi Geburt, Elbing 1898; B. Ehrlich, Schwerter mit silberbeschlagenen Scheiden von Benkenstein, Kr. Elbing, und einige west und ostpreuβische Vergleichsstücke, Sitzungsberichte der Altertumsgesellschaft Prussia 29, 1931, s. 16-46; B. Ehrlich, Elbing, Benkenstein und Meislatein. Ein neuer Beitrag zur Trusoforschung, "Mannus" 24, 1932, s. 399-420; J. Okulicz, Pradzieje ziem pruskich od późnego paleolitu do VII w. n.e., Wrocław-Warszawa 1973; W. Neugebauer, Von Truso nach Elbing. Leitlinien der Frühgeschichte des Elbinger Raumes, "Elbinger Hefte" 34, 1975, s. 9-49; J. Kowalski, Chronologia grupy elbląskiej i olsztyńskiej kręgu zachodniobałtyjskiego (V–VII w.). Zarys problematyki, [w:] P. Szymański, A. Żórawska (red.), Barbaricum 6, Warszawa, s. 203-266; B. Kontny, J. Okulicz-Kozaryn, M. Pietrzak, Nowinka, Site 1. The cemetery from the Late Migration Period in the northern Poland, Gdańsk-Warszawa 2011; B. Kontny, Trade, salt and amber. The formation of Late Migration Period elites in the 'Balti-culti' area of northern Poland (the Elbląg group), "Archaeologia Baltica" 17, Klaipėda 2012, s. 60-76.