Okres Wędrówek Ludów
w dorzeczu Odry i Wisły

Jesteś tutaj: Strona główna / Thesaurus / Ludy / Bałtowie

Bałtowie

Bałtowie, ludy zamieszkujące południowo-wschodnie wybrzeża Bałtyku (Mapa 1), mówiące językami bałtyckimi; Indoeuropejczycy. Nazwa sztuczna, utworzona w 1845 r. przez G.H. Nesselmanna od łacińskiego terminu Mare Balticum. Za ojczyznę B. uważa się strefę leśną Europy (górne dorzecza Dźwiny, Dniepru i Oki), skąd od ok. VII-V w. przed Chr. kolejne fale emigrantów docierały nad Bałtyk, stopniowo asymilując miejscową ludność staroindoueropejską (zapewne też z substratem fińskim). B. zajmowali tereny na wschód od dolnej Wisły aż po dorzecze dolnej i środkowej Dźwiny. Dziś językami bałtyckimi mówią jedynie Litwini i Łotysze, inne plemiona bałtyjskie, w tym pruskie (Galindowie, Sudawowie/Jaćwingowie, Sambowie, Natangowie, Nadrowowie, Pomezanowie, Pogezanowie, Warmowie, Bartowie, Skalowowie) wyginęli lub ulegli asymilacji (po XIII w.).

Bogate złoża bursztynu (Półwysep Sambijski/dziś Kaliningradskaja oblast; także zachodnie wybrzeża Litwy) zapewniły B. kontakty z Imperium Romanum (szlak bursztynowy) i udział w dalekosiężnej wymianie, a także miejsce w źródłach pisanych z pierwszych wieków po Chr. (Pliniusz Starszy, Tacyt, Kasjodor, Jordanes). Ślady szczególnie ożywionych kontaktów z Europą zachodnią, południową i Skandynawią widoczne są w V-VII w. na ziemiach bałtyjskich leżących w granicach dzisiejszej Polski (→Mazury, →Wysoczyzna Elbląska).

AB-W

Literatura: J. Okulicz, Pradzieje ziem pruskich od późnego paleolitu do VII w. n.e., Wrocław 1973; J. Okulicz, Einige Aspekte der Ethnogenese der Balten und der Slawen im Lichte archäologischer und sprachwissenschaftlicher Forschungen, Quaestiones Medii Aevi 3, Warszawa 1986, s. 7-35; J. Kolendo, Tacyt o bursztynie w kraju Estrów. Rzeczywistość i ideologia, [w:] A. Bitner-Wróblewska, G. Iwanowska (red.), Bałtowie i ich sąsiedzi. Marian Kaczyński in memoriam, Seminarium Bałtyjskie II, Warszawa 2009, s. 127-137; A. Bitner-Wróblewska, North-eastern Poland in first centuries AD – a world apart, [w:] U. Lund Hansen, A. Bitner-Wróblewska (red.), Worlds Apart? Contacts across the Baltic See in the Iron Age. Network Denmark-Poland, 2005-2008, Nordiske Fortidsminder C, 7, København-Warszawa 2010, s. 141-184.

  • Mapa 1. Ziemie bałtyjskie w późnym OWL. 1 – max zasięg, 2 – kultura Dollkeim-Kovrovo, 3 – grupa elbląska, 4 – grupa olsztyńska, 5 – kultura sudowska (Bitner-Wróblewska 2010, ryc. 6). pełna rozdzielczość

    Mapa 1. Ziemie bałtyjskie w późnym OWL. 1 – max zasięg, 2 – kultura Dollkeim-Kovrovo, 3 – grupa elbląska, 4 – grupa olsztyńska, 5 – kultura sudowska (Bitner-Wróblewska 2010, ryc. 6).

  • Fot. 1. Zabytki zachodniobałtyjskie z Mazur, II–VI w. n.e. (Nowakowski, Die Funde der römischen Kaiserzeit und der Völkerwanderungszeit in Masuren, MVF, SM zu Berlin. Bestandskatalog 6, Berlin 1998, okładka). pełna rozdzielczość

    Fot. 1. Zabytki zachodniobałtyjskie z Mazur, II–VI w. n.e. (Nowakowski, Die Funde der römischen Kaiserzeit und der Völkerwanderungszeit in Masuren, MVF, SM zu Berlin. Bestandskatalog 6, Berlin 1998, okładka).

  • Fot.2. Zabytki z cmentarzyska w Netcie, pow. Augustów: 1-3 – grób 31; 2 – grób 142 (Bitner-Wróblewska, Netta. A Balt Cemetery in Northeastern Poland, Monumenta Archaeologica Barbarica XII, Warszawa 2007, tabl. CXXVI). pełna rozdzielczość

    Fot.2. Zabytki z cmentarzyska w Netcie, pow. Augustów: 1-3 – grób 31; 2 – grób 142 (Bitner-Wróblewska, Netta. A Balt Cemetery in Northeastern Poland, Monumenta Archaeologica Barbarica XII, Warszawa 2007, tabl. CXXVI).

  • Fot. 3. Popielnica okienkowa z cmentarzyska ciałopalnego w Tumianach, zbiory Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie (fot. G. Kumorowicz) pełna rozdzielczość

    Fot. 3. Popielnica okienkowa z cmentarzyska ciałopalnego w Tumianach, zbiory Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie (fot. G. Kumorowicz)

  • Fot. 4. Zabytki z cmentarzyska ciałopalnego w Swobodnej, zbiory Muz. Warmii i Mazur w Olsztynie (fot. G. Kumorowicz) pełna rozdzielczość

    Fot. 4. Zabytki z cmentarzyska ciałopalnego w Swobodnej, zbiory Muz. Warmii i Mazur w Olsztynie (fot. G. Kumorowicz)

  • Fot. 5. Wybór zapinek z cmentarzyska ciałopalnego w Tumianach, zbiory Muz. Warmii i Mazur w Olsztynie (fot. G. Kumorowicz) pełna rozdzielczość

    Fot. 5. Wybór zapinek z cmentarzyska ciałopalnego w Tumianach, zbiory Muz. Warmii i Mazur w Olsztynie (fot. G. Kumorowicz)