Burgundowie

Burgundowie, lud →wschodniogermański . Najwcześniej wymienia ich Pliniusz Starszy około 70 r., zaliczając ich do →Wandalów. Ptolemeusz lokalizuje B. między niezidentyfikowaną rzeką Suebos a Wisłą, przy czym ich siedziby nie sięgały do wybrzeża Bałtyku. Około połowy III w. B. wdali się w konflikt z →Gepidami  i ich królem Fastidą, w wyniku czego musieli przenieść się prawdopodobnie na obszar na wschód od dolnej Wisły. W 269 r. są wymieniani w Dacji, a w 278 r. przebywali w Recji, gdzie zostali pobici przez Rzymian prawdopodobnie nad rzeką Lech, dekadę później znajdują się nad Menem i Neckarem. Kolejną klęskę ponieśli, najeżdżając na Galię w 286 r., kiedy zostali pobici przez Maksymiana. Klęska B. w wojnie z Fastidą stała się prawdopodobnie przyczyną ich przesiedlenia się na zachód.

Archeologiczne ślady B. są słabo uchwytne. Wywodzeni byli z Bornholmu, który w średniowieczu nazywał się Burgundarholm, jednak ani na tej wyspie, ani też w północnej Wielkopolsce i w środkowej Polsce, czyli w ich najbardziej prawdopodobnych siedzibach (wg Ptolemeusza), brak jest jednolitej kultury archeologicznej, którą można by przypisać B. Ich siedziby upatrywane są – co prawda bez oparcia w źródłach pisanych – na obszarze kultury luboszyckiej, zajmującej od połowy II w. zachodnią część Dolnego Śląska, Ziemię Lubuską, wschodnią Brandenburgię i Saksonię.

W kulturze luboszyckiej dominuje obrządek ciałopalny, cechą charakterystyczną wyposażenia grobów męskich jest broń, zwłaszcza topory, rzadkie w innych kulturach. W inwentarzach grobowych odzwierciedlają się wpływy z terenu →Germanów  nadłabskich i z sąsiadującej od wschodu →kultury przeworskiej. O kontaktach z Pomorzem świadczą kręgi kamienne, znane z niektórych cmentarzysk, m. in. z eponimicznego cmentarzyska w Luboszycach, pow. Krosno Odrzańskie. Z osad znane są duże domy halowe i półziemianki, a także pochówki psów, umieszczane pod progami domów lub w piecach do produkcji żelaza i wapna.

W końcu IV w. kultura luboszycka zanika, a z cytowanych wyżej źródeł wynika, że B. już w III w. rozpoczęli migrację na zachód. W końcu III w. osiedlają się nad Renem u ujścia Menu, który to obszar w 259/260 r. został opuszczony przez Alamanów. Ich ślady archeologiczne są tam bardzo nikłe. Na Łużycach i sąsiednich obszarach znaleziska wiązane z B. zanikają, a zatem można sądzić, że lud ten rozpoczął stopniową migrację na zachód już w ciągu III w. Źródła historyczne wspominają o zwycięstwie cesarza Probusa nad B. i →Wandalami  nad rzeką Lech lub nad Renem w 282 r. W tym samym czasie lub wkrótce potem B. osiedlają się nad Renem w okolicy ujścia Menu, na obszarze, który w 259/260 r. został opuszczony przez Alamanów. Archeologicznie są tam jednak prawie nieuchwytni, a cmentarzysko w Lampertheim, długo uchodzące za mające związki z kulturą luboszycką znad środkowej Odry, w świetle nowej analizy tych powiązań nie wykazuje. Z osad nad środkowym Renem pochodzą nieliczne przedmioty, np. części stroju, które mogą być interpretowane jako wschodniogermańskie.

Państwo B. nad Renem ze stolicą w Wormacji przetrwało do 436 r., kiedy to zostało zniszczone przez Aecjusza i →Hunów . Ta spektakularna klęska B. stanowi historyczny rdzeń średniowiecznego eposu Pieśń o Nibelungach. Resztki ludu zostały przesiedlone przez Aecjusza nad Jezioro Lemańskie, gdzie powstało kolejne państwo B. ze stolicą w Genewie, a później w Lionie. W drugiej połowie V w. jego obszar sięgał po Rodan i Durance. Także i tu pozostałości archeologiczne są słabo uchwytne; należą do nich prawdopodobnie ślady pałacu królewskiego pod katedrą w Genewie. Groby są zwykle niewyposażone, a nieliczne najwcześniejsze zawierają ozdoby przybyłe znad Renu. Kolejne generacje uległy silnej romanizacji, co wyraża się w braku wyposażenia grobowego i przyjęciu języka romańskiego.

W 534 r. B. zostali wcieleni do państwa →Franków . W grobach kobiecych pojawiają się wówczas bardzo efektowne, wielkie ganritury do pasa, pod wpływem frankijskiej mody panującej w Neustrii.

MM

Literatura: A. Leube, Die römische Kaiserzeit im Oder-Spree-Gebiet, Veröffentlichungen des Museums für Ur- und Frühgeschichte Potsdam 9, Berlin 1975; G. Domański, Kultura luboszycka między Łabą a Odrą w II – IV wieku, Wrocław 1979; K. Godłowski, Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim, Prace Komisji Archeologicznej 23, Wrocław 1985; H. Gaillard de Sémainville (red.), Les Burgondes. Apports de l’archéologie, Actes du colloque international de Dijon 5-6 novembre 1992, Dijon 1995; J. Schuster, Zwischen Wihelmsaue und Lampertheim. Bemerkungen zur Burgundenproblematik,Germania 79, 2001, s. 63-92; J. Kolendo, Plemiona Pomorza w starożytności [w:] W. Nowakowski et all. (red.), Goci i ich sąsiedzi na Pomorzu, Koszalin 2006, s. 17-33; M. Mączyńska, Światło z popiołu. Wędrwówki ludów w Europie w IV i V w., Warszawa 2013, s. 164-171.