Gepidowie

Gepidowie (łac. Gipedae, Gepidae), lud germański, spokrewniony z →Gotami . Tak jak w przypadku wielu →ludów germańskich  mityczną kolebką G. jest Skandynawia (vagina nationum). Historyk →Jordanes  w dziele Getica pisze o tym, iż G. wraz z Gotami wyruszyli ze swoich pierwotnych siedzib na trzech łodziach w kierunku południowego brzegu Bałtyku i dotarli do kraju, który nazywano Gothiskandza. Jedna z nich przybiła do brzegu nieco później, co miało stać się źródłosłowem nazwy tego ludu. Słowo gepanta miało bowiem znaczyć "leniwy". Niektórzy archeolodzy łączą z G. część znalezisk związanych z →kulturą wielbarską  z regionu na wschód od dolnej Wisły, zwłaszcza terytorium Wysoczyzny Elbląskiej.

W trakcie kryzysu Cesarstwa Rzymskiego w III w. G. pod władzą króla Fastidy ponownie ruszyli w kierunku południowym. W IV w. ślady ich bytności potwierdzają znaleziska z północnej części Siedmiogrodu. W tym czasie G. pokonali →Burgundów  i weszli w konflikt z →Ostrogotami.

Od IV do połowy V wieku G. znajdowali się pod zwierzchnictwem →Hunów , których władcą był wówczas →Attyla. W słynnej bitwie na Polach Katalaunijskich (451 r.) stanęli po stronie →Hunów  i ulegli →Frankom , walczącym po stronie rzymskiego wodza Aecjusza. Po śmierci Attyli G. przenieśli się do Siedmiogrodu, gdzie pod władzą Ardaryka pokonali Hunów w bitwie nad rzeką Nedao (454 lub 455 r.). W rezultacie zwycięskiej bitwy założyli swoje państwo na wschód od rzeki Cisy, na terenach dzisiejszych Węgier wschodnich oraz Rumuni zachodniej. W tym czasie G. zaczęli stosować obrządek pogrzebowy charakterystyczny dla czasów merowińskich, zakładając tzw. cmentarzyska rzędowe.

Na terenach zamieszkiwanych przez G. odkryto szereg depozytów, składających się m.in. z okazałych części stroju, wykonanych ze złota. G. przepisuje się również „książęcą“ nekropolę w rumuńskiej miejscowości Apahida, gdzie znaleziono m.in. złotą biżuterię, wykonaną w technice cloisonné, zdobioną almandynami (fot. 1).

W r. 488 G. prowadzili walki z →Ostrogotami , dowodzonymi przez Teoderyka, który za zezwoleniem Cesarstwa Wschodniorzymskiego, chciał napaść na Italię, aby obalić rządzącego tam Odoakera. W tych walkach poległ król G. – Traustyla. W Panonii G. toczyli nieustanne walki z →Longobardami , od r. 526 zamieszkującymi w Panonii na zachód od Dunaju. Poważna wojna pomiędzy G. a Longobardami zaczęła się w r. 549. W jej tle działał wschodniorzymski Cesarz Justynian I, który prawdopodobnie chciał wyeliminować G. jako gracza politycznego w regionie na północ od granicy jego imperium. Justynian I oficjalnie poparł G., w tajemnicy zaś pomógł jednak Longobardom. W r. 567 →Longobardowie  utworzyli koalicję z koczowniczymi →Awarami  skierowaną przeciwko G. Longobardowie pod wodzą swojego króla Alboina pokonali ostatecznie G., nawet bez pomocy Awarów, zostawili im [Awarom] jednak siedziby G. Po migracji Longobardów do Italii w 568 r. Awarowie zajęli również należące do nich tereny na zachód od Dunaju. Większość G. dołączyła do Longobardów i wywędrowała z nimi do Italii, pozostali znaleźli się pod władzą Awarów. Pod koniec VI wieku po G. nie pozostały już żadne ślady.

JS

Literatura: I. Bóna, M. Nagy, Gepidische Gräberfelder im Theissgebiet I, Budapest 2002; L. Börner, Ardarich und die Gepiden. [w:] Attila und die Hunnen. Begleitbuch zur Ausstellung des Historischen Museum der Pfalz, Speyer, Stuttgart 2007, s. 303-307; R. Danţă-Marghitu, The necroplis of Apahida (Romania), [w:] J.-J. Ailligon (red.), Rome and the Barbarians. The Birth of a new World, Milano 2008, s. 280-283; P. Heather, Imperia i barbarzyńscy. Migracje i narodziny Europy, Poznań 2010; M. Mączyńska, Świat z popiołu. Wędrówki ludów w Europie w IV i V wieku, Warszawa 2013.

• pełna rozdzielczość

  Fot. 1. Plakietka w kształcie orła. Złoto i almandyn (Danţă-Marghitu 2008).