Germanie

Germanie, nazwa ludów, które wykształciły się na terenach nadłabskich, zapewne w połowie I tys. przed Chr. (na obszarze kultury jastorfskiej), pojawiająca się w źródłach pisanych po raz pierwszy w dziele Posejdoniosa z Apamei (ok. 135 r. przed Chr.– ok. 50 r. przed Chr.); właściwym "twórcą" pojęcia G. mógł być również Juliusz Cezar (charakterystyka G. w Commentarii de bello Gallico). Najpełniejszy, starożytny opis etnograficzny ludów g. przekazał Tacyt w Germanii (De origine et situ Germanorum). W czasach Imperium Rzymskiego G. zajmowali znaczące obszary Europy zach. (po Ren), płn. (Skandynawia uznawana była przez starożytnych za matecznik ludów g.) i środkowej (po Dunaj). Różne plemiona germ. toczyły wojny z Rzymem; do najważniejszych zalicza się spustoszenie ziem celtyckich i rzymskich podczas najazdu Cymbrów ok. 120 r. przed Chr. – 101 r. przed Chr. (przynależność etniczna Cymbrów jest sporna), zniszczenie 3 legionów rzymskich przez germ. Cherusków pod wodzą Arminiusza w bitwie w Lesie Teutoburskim (9 r. po Chr.), śmierć cesarza Decjusza z rąk →Gotów w bitwie pod Abritus w 251 r. po Chr. i klęskę Rzymian (śmierć cesarza Walensa) pod Adrianopolem w 378 r. po Chr., poniesioną z rąk →Wizygotów . Dwukrotne zdobycie i spustoszenie miasta Rzymu wydarzyło się również za sprawą G.: →Wizygotów  (410 r.) i →Wandalów  (455 r.). G. tworzyli organizmy plemienne, poza limesem rzymskim; w okresie wczesnego Cesarstwa istniały państwa germ. zależne od Imperium, tzw. klientelne (państwa Markomanów i Kwadów); po wojnach markomańskich (166/7-180 r.) dotychczasowa struktura plemienna uległa zaburzeniu i powstały federacje plemienne: Alamanowie, →Frankowie  i Sasi. Nasilenie ataków germ.  na obszary Cesarstwa miało miejsce w III w.; słabnący Rzym pozwalał coraz częściej na osiedlanie się G. w prowincjach, w zamian za ich obronę (G. uzyskiwali status foederati lub laeti). Rosnące w siłę plemiona germ. przyczyniły się do upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego (476 r. Skir Odoaker obalił ostatniego cesarza), a na jego gruzach utworzyły własne królestwa, przeważnie o nietrwałym charakterze, czemu sprzyjały liczne migracje. Najważniejsze kultury archeologiczne okresu wpływów rzymskich i początków okresu wędrówek ludów identyfikowane z G.: krąg reńsko-wezerski, krąg nadłabski, krąg markomańsko-kwadzki, →kult. przeworska , →kult. wielbarska, kult. czerniachowska-Sântana de Mureş, obszar →Barbaricum północnoeuropejskiego (Skandynawia). W późnym →OWL  na terenie zach. Europy przypisuje się G. do kręgu merowińskiego (wyraz istnienia państw →Franków  i obszarów od nich uzależnionych politycznie czy kulturowo), zaś na terenie Brytanii kulturę Anglosasów (wynik nałożenia się morskich migracji G. północnoeuropejskich na relikty osadnictwa post-rzymskiego i celtyckiego); w Kotlinie Karpackiej wyróżnia się kulturę →Gepidów, zaś w Panonii, a później płn. Italii – →Longobardów; archeologiczne ślady bytności Gotów potwierdzono na Krymie. Najważniejsze ludy germ. →OWL  : →Frankowie , →Wizygoci , →Ostrogoci, →Gepidowie, →Longobardowie , Alamanowie, →Wandalowie, →Turyngowie, Sasi, Anglowie, →Burgundowie , Bajuwarowie, →Herulowie.

W →OWL , obok grup pogańskich, wielu G. było chrześcijanami, przeważnie wyznania ariańskiego (wynik działalności biskupa →Wulfili  w IV w. wśród →Gotów . Pierwszymi G., którzy przyjęli chrześcijaństwo w obrządku katolickim byli →Frankowie (496 r.).

BK

Literatura: R. Wenskus, Stammesbildung und Verfassung. Das Werden der frühmittelalterlichen Gentes, Köln-Graz 1961; H. Wolfram, Germanie, Kraków 1996; H. Beck, H. Steuer, D. Timpe (red.), Die Germanen. Studienausgabe, Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, Berlin-New York 1998; P. Cornelius Tacitus, Germania (Publiusz Korneliusz Tacyt, Germania), J. Kolendo (red.), T. Płóciennik (tłum), Fontes Historiae Antiquae X, Poznań 2008; P. Heather, Imperia i barbarzyńscy. Migracje i narodziny Europy, Poznań 2010; M. Mączyńska, Światło z popiołu. Wędrwówki ludów w Europie w IV i V w., Warszawa 2013, s. 20-35.