Herulowie

Herulowie, →lud wschodniogermański   pochodzenia skandynawskiego. W ślad za →Gotami  przybyli na kontynent europejski, osiedlając się nad Morzem Azowskim, gdzie po raz pierwszy wymieniani są w 267 r. W III w.; wraz z Gotami wyprawiali się na Bałkany i do Azji Mniejszej. Weszli w skład →ostrogockiego  państwa Hermanaryka, i razem z nim dostali się pod panowanie →Hunów . Archeologiczne ślady ich wędrówki nad Morze Czarne są zupełnie nieuchwytne i nie da się ich wyróżnić wśród znalezisk przypisywanych Gotom.

Liczni H. służyli w armii rzymskiej, podobnie jak Skirowie i Rugiowie. Niezadowoleni z odmowy udziałów w wielkich majątkach ziemskich w Italii, obwołali królem Skira Odoakra, który zadał ostateczny cios cesarstwu Zachodu.

W drugiej połowie V w. na Morawach powstało państwo H., którym przypisuje się niewielkie cmentarzyska i bogaty grób z Blučiny z mieczem z pochwą zdobioną granatami. Dziełem H. lub →Langobardów  mógł też być wielki kurhan o średnicy 65 m z miejscowości Žuraň (b. Austerlitz) z obrabowanymi dwoma grobami i pochówkami koni (fot. 1.). W jednym z tych grobów mogła być pochowana Silinga, córka Rudolfa, ostatniego króla H. Morawscy H. wchodzili w częste konflikty z Langobardami, osiadłymi wówczas w Dolnej Austrii; ostatecznie zostali przez nich pokonani między 505 a 508 r. Po tej klęsce za zezwoleniem wschodniego cesarza H. osiedlili się na południe od Dunaju w 512 r., przyłączając się do →Langobardów  lub zaciągając się do armii Justyniana. Część z nich, pozbawiona siedzib, podjęła powrotną wędrówkę do Skandynawii, w czasie której, według Prokopa z Cezarei, przeszli przez wszystkie ziemie Sklawinów, a potem przez pusty kraj, najprawdopodobniej niezasiedlone wówczas Śląsk i Łużyce. Stamtąd dotarli do ziem Warnów w Niemczech środkowych lub w Brandenburgii, do Jutlandii i przeprawili się przez Bałtyk do Skandynawii.

Z powracającymi H. wiązane są znaleziska archeologiczne z cmentarzyska w Ulowie, pow. Tomaszów Lubelski; są to głównie fibule i sprzączki, datowane na V w., przy czym niektóre z nich mogą pochodzić z początków VI w. Z nimi także łączone są późne zabytki z grupy masłomęckiej w Kotliny Hrubieszowskiej. Do czasu pełnej publikacji tych znalezisk trudno jest zdecydować, czy rzeczywiście mogą być przypisywane migrującym na północ H.

MM

Literatura: L. Schmidt, Geschichte der deutschen Stämme bis zum Ausgang der Völkerwanderung. Die Ostgermanen, München 1941; W. Menghin (red.), Germanen, Hunnen und Awaren. Schätze der Völkerwanderungszeit, Nürnberg 1987; K. Godłowski, Europa barbarzyńska od IV w. p. n. e. do VI w. n. e. w świetle źródeł pisanych [w:] M.  Parczewski (red.), Pierwotne siedziby Słowian, Kraków 2000, s. 15-45; K. Godłowski, Ziemie polskie w okresie wędrówek ludów [w:] M. Parczewski, (red.), Pierwotne siedziby Słowian, Kraków 2000, s. 309-344; B. Niezabitowska, Herulowie [w:] J. Andrzejowski, A. Kokowski, Ch. Leiber (red.), Wandalowie, strażnicy bursztynowego szlaku. Katalog wystawy, Lublin-Warszawa 2004, s. 271-274; A. Kokowski, Starożytna Polska. Od trzeciego stulecia przed narodzeniem Chrystusa do schyłku starożytności, Warszawa 2005; B. Niezabitowska-Wiśniewska, Archaeology, History and the Heruls. The Lublin Region in the Late Roman Period and the Migration Period, Barbaricum 8, 2009, s. 195-239; J. Tejral, Langobardische Fürstengräber nördlich der mittleren Donau [w:] U. v. Freeden, H. Friesinger, E. Wamers (red.), Glaube, Kult und Herrschaft. Phänomene des Religiösen im 1. Jahrtausend n. Chr. in Mittel- und Nordeuropa, Kolloquien zur Vor- und Frühgeschichte 12, Bonn 2009, s. 123-162; M. Mączyńska, Światło z popiołu. Wędrwówki ludów w Europie w IV i V w., Warszawa 2013, zwł. s. 239-241.

• pełna rozdzielczość

  Fot. 1. Kurhan w miejscowości Žuraň na Morawach w czasie wykopalisk w 1947 r. (W. Menghin 1987).

• pełna rozdzielczość

  Fot. 2. Miecz ze złotą rękojeścią i pochwa wykładana granatami z grobu w Blučinie-Cezavach na Morawach (W. Menghin 1987).