Ostrogoci

Ostrogoci, Greutungowie, „Goci stepowi”. Rozkwit kultury czerniachowskiej następuje w drugiej połowie III i w IV w., kiedy to władcą O. był Hermanaryk, zmarły tuż przed najazdem →Hunów , pochodzący z królewskiej dynastii Amalów. Kultura ta znana jest z około 3000 cmentarzysk i osad, a jej cechami charakterystycznymi są brak zwyczaju wyposażania męskich grobów w narzędzia i broń, strój kobiecy złożony z dwóch sr. lub br. zapinek z półkolistą główką, sprzączki do pasa i naszyjnika z paciorków szklanych i bursztynowych, birytualny obrządek pogrzebowy i zasadniczo brak przedmiotów żel. w grobach. Wiele z tych cech wykształciło się jeszcze w obrębie →kult. wielbarskiej, jak formy metalowych części stroju i ozdób. Znane są także rozległe osady tej kultury, w których występują długie domy halowe; do celów gospodarczych służyły niewielkie półziemianki. Na wszystkich stanowiskach kultury czerniachowskiej występuje bardzo duża ilość ceramiki wykonanej na kole bardzo dobrej jakości. Tzw. „państwo Hermanaryka” miało sięgać aż do Bałtyku i leśnej strefy Europy wschodniej, ale można mówić raczej o dominacji gockiej, nie o właściwym organizmie państwowym.

Najazd →Hunów w 375 r. spowodował upadek kultury czerniachowskiej. W końcu IV w. jej osadnictwo uległo rozproszeniu, sięgając nad Don, na Krym i do Kaukazu. Są to ślady →Gotów , którzy po rozgromieniu przez Hunów nie wyruszyli na zachód. We wschodniej części Krymu, na Półwyspie Kerczeńskim, w stolicy państwa bosporańskiego Pantikapaeum, odkryte zostały liczne groby arystokracji o.j i duńskiej, zawierające m. in. zł. przedmioty zdobione granatami i almandynami, w tzw. →stylu polichromicznym. Rozwinął się on nad Morzem Czarnym i we wschodniej części Morza Śródziemnego, a ozdoby i części uprzęży końskiej wykładane purpurowymi kamieniami półszlachetnymi były bardzo chętnie używane przez →barbarzyńców . Z górskiej części Krymu znanych jest kilkanaście cmentarzysk z grobami katakumbowymi, z których część można powiązać z O., zamieszkującymi według Prokopa z Cezarei „krainę Dori”, w której schronili się przed najazdem →Hunów . Obecność →Gotów na Krymie poświadczona jest do XVIII w.

W 379/380 r. część O. została osadzona w Pannonii między Drawą a Sawą. Na opuszczonych prowincjonalnorzymskich cmentarzyskach pojawiają się groby z przedmiotami barbarzyńskimi, a na wschód od Dunaju groby z ozdobami w stylu czerniachowskim. Na ogół jednak Goci w prowincjach ulegali szybkiej romanizacji. Nad środkowym Dunajem odkryte zostały liczne groby z bardzo bogatym wyposażeniem z elementami nomadycznymi i o charakterze wschodniogermańskim z końca IV i pierwszej połowy V w., które można przypisać O., Skirom, →Herulom , Rugiom i →Gepidom . Pochówek kobiety z Untersiebenbrunn w Dolnej Austrii z ozdobami rzymskimi, ale i wschodniogermańskimi jest świadectwem mody barbarzyńskich elit kobiecych w środkowej i zachodniej Europie, zwanej modą naddunajską lub horyzontem →Untersiebenbrunn .

W 405 r. O. w sile około 200 tysięcy pojawili się w Italii pod wodzą Radagaisa, zostali jednak pobici, a sam ich wódz zginął. Po bitwie nad Nedao i klęsce →Hunów powstało w 456 r. w Pannonii państwo O., którzy stali się sprzymierzeńcami Bizancjum, pobierając za to coroczny trybut. Syn jednego z trzech królów o., Teodoryk, zwany później Wielkim, przebywał przez dziesięć lat w Konstantynopolu jako zakładnik, gwarantujący pokój z O. Jako osiemnastolatek powrócił do swoich i po zwycięstwie nad Sarmatami został obwołany królem. Ponieważ Goci nie mogli utrzymać się w Pannonii z powodu zniszczenia rzymskiego systemu gospodarczego, Teodoryk rozpoczął ze swym ludem kilkunastoletnią wędrówkę po Półwyspie Bałkańskim, a w r. 488 za zgodą cesarza Zenona wyruszył do Italii, aby tam się osiedlić. Po starciach z Odoakrem i jego zamordowaniu O. od 493 r. stali się władcami Italii, Dalmacji i alpejskiej strefy w dzisiejszej Austrii i wschodniej Szwajcarii. Stolicą państwa O., uznawanego przez Bizancjum, stała się Rawenna.

Teodoryk Wielki zachował rzymski system administracyjny i związał się skutecznymi przymierzami z innymi państwami germańskimi, →Frankami , →Turyngami , afrykańskimi →Wandalami i →Wizygotami. Władca gocki szanował kulturę rzymską, a na jego dworze działał senator i historyk →Kasjodor, autor zaginionej historii →Gotów .

Po śmierci Teodoryka w 526 r. system przymierzy załamał się, a cesarz Justynian wysłał armię pod wodzą Belizariusza dla odzyskania Italii. Po rocznym oblężeniu Rzymu przez Gotów, ponieśli oni klęskę w 552 r. w bitwie pod Busta Gallorum w Apeninach, w której zginął ostatni ich król, Totila. W 561 r. padła Werona, ostatnia twierdza Gotów, i Italia na krótko, do przybycia →Langobardów w 568 r. znalazła się pod panowaniem wschodniego Rzymu.

Z Italii, zwłaszcza północnej, znane są nieliczne groby O. W grobach męskich tradycyjnie brak jest broni, a strój kobiecy reprezentuje model, którego źródła tkwią w kulturze czerniachowskiej (fot. 1-3). Te bogate groby kobiet pochodzą z najwcześniejszej fazy pobytu O. w Italii, a część ich można jeszcze łączyć ze Skirami Odoakra. Znaleziono także kilka skarbów zł. i sr. ozdób, z Reggio Emilia, Desana i Domagnano (fot. 4.). Groby o bardzo skromnym wyposażeniu są wyrazem postępującej romanizacji O.

Literatura: V. Bierbrauer, Die ostgotischen Grab- und Schatzfunde in Italien, Spoleto 1975; J. Strzelczyk, Goci – rzeczywistość i legenda, Warszawa 1984; R. Wołągiewicz, Die Goten im Bereich der Wielbark-Kultur [w:] Peregrinatio Gothica, Archaeologia Baltica 84/85, Łódź 1986, s. 63-98; M. Kazanski, La diffusion de la mode danubienne en Gaule (fin du IV^e siècle - début du VI^e siècle): essai d’interprétation historique, Antiquités Nationales 21, 1989, s. 59-73; P. Périn (red.), Gallo-Romains, Wisigoths et Francs en Aquitanie, Septimanie et Espagne, Actes des VII^e Journées internationales d’Archéologie mérovingienne Toulouse 1985, Rożen 1991; V. Bierbrauer, Archäologie und Geschichte der Goten vom 1.-7. Jahrhundert. Versuch einer Bilanz, Frühmittelalterliche Studien 28, 1994, s. 51-171; V. Bierbrauer, Das Frauengrab von Castelbolognese in der Romagna (Italien). Zur chronologischen, ethnischen und historischen Auswertbarkeit des ostgermanischen Fundstoffs des 5. Jahrhunderts in Südosteuropa und Italien, Jahrbuch des Römisch-Germanischen Zentralmuseums Mainz 38, 1995, s. 541-592; A. Kokowski, Schätze der Ostgoten, Stuttgart 1995; V. Bierbrauer, Les Wisigoths dans le royaume franc [w:] F. Vallet, M. Kazanski, P. Périn, (red.), Des royaumes barbares au Regnum Francorum. L’Occident à l’époque de Childéric et de Clovis (vers 450 – vers 530). Actes de XVIII^es Journées Internationales d’Archéologie Mérovingienne, Bulletin des Antiquités nationales 29, 1997, s. 169-200; J. Tejral, Neue Aspekte der frühvölkerwanderungszeitlichen Chronologie im Mitteldonauraum [w:] Tejral, J., Friesinger, H., Kazanski, M. (red.), Neue Beiträge zur Erforschung der Spätantike im mittleren Donauraum, Spisy Arheologického Ústavu AV ČR Brno 8, Brno 1997, s. 321-392; A. I. Ajbabin, Etničeskaja istorija rannebizantijskogo Kryma, Simferopol 1999; W. Ebel-Zepezauer, Studien zur Archäologie der Westgoten vom 5.-7. Jh. n. Chr, Iberia Archaeologica 2, Mainz am Rhein 2000; H. Wolfram, Die Goten. Von den Anfängen bis zur Mitte des sechsten Jahrhunderts, München 2001; H. Wolfram, Historia Gotów, Warszawa-Gdańsk 2003; M. B. Ščukin, Gotskij put’. Goty, Krym i černjachovskaja kul’tura, Sankt-Peterburg 2005; J. Kolendo, Plemiona Pomorza w starożytności [w:] Nowakowski, W. et all. (red.), Goci i ich sąsiedzi na Pomorzu, Koszalin, 2006, s. 17-33; M. Ščukin, M. Kazanski, O. Sharov, Des les goths aux huns: Le nord de la Mer Noire aus Bas-empire et à l’époque des grandes migrations, BAR International Series 1535, Oxford 2006; V. Bierbrauer, Neue ostgermanische Grabfude des 5. und 6. Jahrhunderts in Italien, Acta Praehistorica et Archaeologica 39. Festschrift W. Menghin, 2007, s. 93-124; A. Kokowski, Goci. Od Skandzy do Campi Gothorum (od Skandynawii do Półwyspu Iberyjskiego), Warszawa 2007; M. Mączyńska, Światło z popiołu. Wędrwówki ludów w Europie w IV i V w., Warszawa 2013, s. 217-228, 230-234.

pełna rozdzielczość
Fot. 1. Wyposażenie kobiecego grobu kultury czerniachowskiej z miejscowości Sad (Sumy). Fot. I. J. Rojčenko, Muzeum w Winnicy.
pełna rozdzielczość
Fot. 2. Złota fibula ze skarbu w Nieżynie na Ukrainie, Państwowe Muzeum w Ermitażu (A. G. Furas’ev, Epocha merovingov: orly Rima i vorony Votana, Sankt-Peterburg 2007).
pełna rozdzielczość
Fot. 3. Złote ozdoby w stylu polichromicznym z grobów katakumbowych przy ulicy Gospitalnej w Kerczu na Krymie, Państwowe Muzeum w Ermitażu (I. P. Zaseckaja, Kerč, via Gospital’naja [w:] I Goti. Milano 1994, s. 116-123).
pełna rozdzielczość
Fot. 4. Złote ozdoby ze skarbu z Domagnano, San Marino (W. Menghin 1987).