Widiwariowie

Widivariowie (łac. Vividarii), lud zamieszkujący w początkach VI w. lub nieco wcześniej rejon ujścia Wisły, po opuszczeniu tych ziem przez Gepidów; dwukrotnie wzmiankowany przez →Jordanesa  w streszczeniu Historii Gotów →Kasjodor: Getica V, 36: "przy samym Oceanie, gdzie trzema gardzielami morze spija wody Vistuli, usadowili się Widiwariowie, zlepek różnorodnych ludów"; Getica XVI, 96–97: "Gepidowie więc [...] dopóki przebywali w kraju Spesis (obrali na swą siedzibę) wyspę otoczoną mieliznami rzeki Viscla. Wyspie tej nadali w rodzimym języku miano Gepedoios. Dzisiaj ma ją rzekomo w posiadaniu lud Widiwariów [Vidivarii], po odejściu Gepidów do lepszych ziem. Widiwariowie zaś pochodzą z różnorakich plemion, które gromadząc się jak gdyby w jedno schronienie utworzyły (nowe) plemię" (tłum. E. Zwolski, zmodyfikowane przez J. Kolendo); ich wschodnimi sąsiadami mieli być Estowie. Lokalizacja →Gepedoios  jest sporna; najbardziej prawdopodobna jest hipoteza J. Okulicza, identyfikująca wyspę z Wysoczyzną Elbląską, w starożytności oblewaną przez znacznie rozleglejsze wody Zalewu Wiślanego. Nazwę interpretowano jako całkowicie germ. (vidu- 'drzewo', -varios 'mieszkaniec, tzn. leśni ludzie), staroprus. (Wid-semme 'kraj położony wewnątrz'), bałt.-germ. hybrydę (prus. vidus 'wnętrze', germ. varios) lub słow. (wychodząc od drugiej postaci nazwy: vivi-d-arii, stosowano odczyt Vinidiair, czyli Słowianie). W świetle danych archeol. manifestacją bytności V. może być →grupa elbląska  (przynajmniej w jej wcześniejszym odcinku), zaliczana jednoznacznie do →kręgu zachodniobałtyjskiego, lecz o eklektycznym charakterze, w której inkorporowani mogli być, prócz przeważającej ludności bałtyjskiej, także →Goci  i →Gepidowie (relikty osadnictwa →kult. wielbarskiej), a nawet →germańscy  przybysze z różnych części Europy. V. przypisywano także skarby i znaleziska →solidów  z 2 połowy V w. i początków VI w.

BK

Literatura: G. Labuda, Fragmenty z dziejów Słowiańszczyzny zachodniej, 2, Poznań 1960, s. 96-109; H. Łowmiański, Początki Polski II, Warszawa 1963, s. 314-315; Vidivarii [w:] Słownik Starożytności Słowiańskich VI/2, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1977, s. 422, [G. Labuda]; K. Godłowski, Okres wędrówek ludów na Pomorzu, Pomorania Antiqua X, 1981, s. 112-113; J. Okulicz, Centrum kulturowe z pierwszych wieków naszej ery u ujścia Wisły, Barbaricum 2, Warszawa 1992, s. 140; Vidivarier. § 1. Namenkundlich, § 2. Historisch [w:] Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, t. 35 (2007), s. 443-445 [F. E. Grünzweig, H. Wolfram]; J. Kolendo, Ziemie u południowo-wschodnich wybrzeży Bałtyku w źródłach antycznych, Pruthenia IV, Olsztyn 2008, s. 30-32; B. Kontny, Trade, salt and amber. The formation of Late Migration Period elites in the 'Balti-culti' area of northern Poland (the Elbląg group), "Archaeologia Baltica" 17, Klaipėda 2012, s. 60.