Attyla

Attyla, król →Hunów, panujący w latach 434-453. Po śmierci króla Ruy władzę objęło dwóch jego bratanków, Bleda i A. Po zamordowaniu Bledy, A. od 445 r. stał się jedynym władcą Hunów, których państwo znajdowało się w północnej Pannonii, między Dunajem a Drawą. Hunowie zostali tam osiedleni przez Aecjusza, w zamian za pomoc, jakiej udzielili w unicestwieniu państwa →Burgundów nad środkowym Renem. Od początku swych rządów młody A. uważał, że może stać się władcą świata i tak też działał. Regularnie najeżdżał bałkańskie prowincje cesarstwa wschodniorzymskiego, w 447 r. dotarł ze swym wojskiem do Termopil, w Tracji zdobył sto miast i zagroził samemu Konstantynopolowi, którego mury w tym samym roku runęły w czasie trzęsienia ziemi. A. domagał się trybutów; →Hunowie otrzymali od Bizancjum w latach 40-tych około 13 tysięcy funtów złota.

W 449 r. do A. udało się poselstwo z Bizancjum, którego członkiem był Priskos z Panion, sekretarz jednego z posłów. Opisał on podróż i przebieg poselstwa. Jego celem było zapobieżenie wojny z A., którą ów groził. Przez Serdicę (Sofię) i Naissus (Nisz) posłowie przybyli do stolicy →Hunów w Pannonii, której lokalizacja nie jest znana. Po odwiedzeniu dworu jednej z żon A., Kreki, posłowie zostali przyjęci przez samego króla i jego wschodniogermańskich dowódców. Priskos opisuje wygląd drewnianego domu, w którym odbywała uczta się, sprzęty, porządek uczty i samego A., którego ubiór na tle innych biesiadników wyróżniał się skromnością i czystością. Relacja Priskosa, pełna szczegółów, stwarza niebywałą możliwość porównania z wynikami badań archeologicznych, tym bardziej, że materiał organiczny, w tym drewno, tylko wyjątkowo zachowuje się w wykopaliskach.

Wkrótce A. rozpoczął przygotowania do wojny z cesarstwem zachodnim. Zwrócił się przeciw niemu, wyprawiając się do Galii w 451 r., pod pretekstem ingerencji w spór o sukcesję na tronie →Franków nadreńskich, obrażony dodatkowo dwukrotną odmową Walentyniana III oddania mu za żonę swej siostry, Justy Graty Honorii. Do Galii weszło 30 tysięcy wojowników, oprócz Hunów także →Ostrogoci, Alanowie, →Gepidzi , Skirowie, Rugiowie, →Burgundowie i →Turyngowie. Ich przeciwnikiem był Aecjusz; jego niewielka armia została uzupełniona przez Franków nadreńskich i salickich, Burgundów, Sasów i tych Alanów, którzy nie wyruszyli do Hiszpanii wraz z →Wandalami i większą częścią swego ludu w 409 r. Najważniejszymi sprzymierzeńcami Aecjusza byli →Wizygoci , zajmujący w tym czasie południową Galię. 20 czerwca 451 r. na polach Katalaunijskich nad Marną w pobliżu Troyes rozegrała się jedna z największych bitew w dziejach Europy, w której według →Jordanesa po obu stronach zginęło ponad 16 tysięcy żołnierzy. Opisał ją →Jordanes, piszący w połowie VI w. i tylko jego relacja zachowała się do naszych czasów. W czasie bitwy panował chaos, krół Wizygotów Teodoryk I zginął, strącony z konia i stratowany przez własnych wojowników. W nocy nawet Aecjusz zabłąkał się do obozu Hunów i z trudem udało mu się powrócić. A. spodziewał się klęski i kazał przygotować dla siebie stos pogrzebowy z siodeł.

Po przegranej bitwie A. powrócił na wschód, a w rok później wtargnął do północnej Italii, plądrując Akwileję, Weronę, Brescię, Bergamo i Mediolan. Zamiar zdobycia Rzymu nie powiódł się, gdyż w wojsku Hunów szerzyły się choroby, a poselstwu z Rzymu z papieżem Leonem na czele udało się skłonić go do wycofania się z Italii.

Po powrocie do Pannonii A. pojął za żonę młodą Ildiko i zmarł nagle w czasie nocy poślubnej. Pogrzeb króla odbył się z całą wspaniałością, a jako dary grobowe otrzymał broń, uprząż końską z kamieniami szlachetnymi, insygnia władzy i dalsze drogocenne przedmioty. Ten opis nasuwa porównanie z tzw. ofiarami dla zmarłych praktykowanymi przez →Hunów , znanymi z m. in. Szeged-Nagyséksós i Pannonhalma.

Po śmierci A. jego liczni synowie podzielili się państwem, a wkrótce doszło do wzajemnych sporów. Wtedy król →Gepidów Ardaryk, za życia A. jego najwierniejszy poddany, zawiązał koalicję z →Ostrogotami , Rugiami i Skirami i wystąpił przeciw Hunom. W w bitwie nad rzeką Nedao, być może jednym z dopływów Sawy, w 454 lub 455 r. padło 30 tysięcy Hunów i najstarszy syn A., Ellak. Inny syn, Dengizyk, został zabity w Tracji, a jego głowa wystawiona została w cyrku w Konstantynopolu.

W Pannonii w miejsce Hunów osiedlili się →Ostrogoci, którzy jeszcze raz podbili Hunów w 464 lub 466 r., a w Siedmiogrodzie →Gepidzi . Ostatni najazd Hunów znad Dunaju miał miejsce za panowania cesarza Zenona (474-491), po czym zniknęli oni ze źródeł pisanych. Ich resztki wycofały się do Azji, skąd z zachodnich Chin i Kirgistanu znane są groby z przedmiotami o charakterze śródziemnomorskim, przywiezione z Europy.

A. stał się na długie wieki symbolem okrucieństwa i niesłychanego zagrożenia. Zwany był „biczem bożym” (fot. 1.) i „rózgą gniewu bożego”, Jako król Etzel jest jedną z postaci „Pieśni o Nibelungach”. Stał się też bohaterem licznych powieści i sztychów dziewiętnastowiecznych, później także filmów, z których najsłynniejszy został nakręcony w 1954 r. z Anthonym Quinnem jako A. i Sophią Loren jako Honorią.

Literatura: Literatura: O. J. Maenchen-Helfen, Die Welt der Hunnen, Wien 1978; W. Menghin (red.), Germanen, Hunnen und Awaren. Schätze der Völkerwanderungszeit, Nürnberg 1987; J-Y. Marin, Attila. Les influences danubiennes dans l’ouest de l’Europe au Ve siècle, Caen 1990; A. Krawczuk, Poczet cesarzy rzymskich. Dominat, Warszawa 1991, s. 518-525; A. Koch (red.), Attila und die Hunnen, Stuttgart 2007; M. Mączyńska, Światło z popiołu. Wędrwówki ludów w Europie w IV i V w., Warszawa 2013, zwł. s. 114-123, 138-142, 208-210.

pełna rozdzielczość
Fot. 1. Relief z katedry w Pawii przedstawiający Attylę na wzór antycznych medalionów z napisem Attila flagellum Dei – Attyla, bicz Boży (J-Y. Marin 1990).
pełna rozdzielczość
Fot. 2. Zawartość pochówku wojownika z Wolfsheim nad środkowym Renem z bursztynową zawieszką do miecza w stylu koczowniczym (W. Menghin 1987).