Jordanes

Jordanes, historyk późnoantyczny (VI w. po Chr.). Sam J. informuje nas, iż miał →gockie  korzenie (Getica, 316), choć nie jest to jednoznaczne. Przyjmuje się, że pochodził z rodziny mieszkającej na terenie prowincji Moesia inferior, gdzie jego dziad Paria był pisarzem u alańskiego księcia Candaca. J. przed swoim nawróceniem (ante conversionem; por. Getica 266) pełnił podobną funkcję u gockiego księcia Gunthigisa zwanego Bazą z rodu Amalów. W tym wypadku konwersja oznacza zapewne porzucenie stanu świeckiego; J. został więc kapłanem, ewentualnie mnichem, choć część badaczy uznaje J. za osobę świecką. Obecnie powątpiewa się w to by pełnił funkcję biskupa. J. był zapewne wyznawcą katolicyzmu, a nie →arianizmu   (por. Getica, 132-133).

J. jest autorem dwóch dzieł, powstałych w 551 r. zwanych skrótowo Romana i Getica, pełna nazwa to odpowiednio De summa temporum vel origine actibusque gentis Romanorum oraz De origine actibusque Getarum. Romana przedstawia dzieje świata od Adama po panowanie Justyniana (do roku 551).Wartość tego utworu jest niewielka, stanowi on kompilację źródeł znanych skądinąd.

Getica powstała – jak informuje nas J. – niejako przypadkowo, na zamówienie przyjaciela J. Kastaliusza (Getica, 1). Punktem wyjścia była, licząca 12 ksiąg Historia →Gotów  (Historia Gothorum) autorstwa →Kasjodora . J. informuje nas, iż na poznanie dzieła Kasjodora miał trzy dni (Getica, 2), a to co zapamiętał uzupełnić miał lekturą innych dzieł greckich i łacińskich. Ze względu na fakt, iż oryginalne dzieło Kasjodora nie zachowało się Getica J. jest podstawowym źródłem wiedzy o historii →Gotów  i ich wędrówki ze Skandynawii do Europy wschodniej (Getica, 25-27). Rozkwit ich państwa miał mieć miejsce za króla Hermanaryka (Getica, 116-130). Najazd →Hunów , ewakuacja na teren Mezji pod wodzą Fritigerna i bitwa pod Adrianopolem (Getica, 131-140) stanowią preludium do →OWL , w którym Goci odegrali bardzo istotną rolę. Getica przedstawia dzieje →Ostrogotów  i →Wizygotów  aż do poł. VI w., pełna jest także niezwykle ważnych epizodów dotyczących OWL, jak choćby opis pogrzebu →Attyli   (Getica, 254-258), bitwy pod Nedao (Getica, 261), czy na Polach Kataulaunijskich (Getica, 192-221).

Getica zawiera także ważne informacje o ziemiach polskich w →OWL , zwł. o →Widiwariach  (Getica, 36, 96), o lokalizacji siedzib →Słowian , które sięgać miały źródeł rzeki Wisły (Getica, 34-35) oraz o Antach i ich wodzu o imieniu Boz, pokonanym przez gockiego Vinithara (Getica, 247).

Zupełnie podstawowe znaczenie ma rozstrzygnięcie w jakim stopniu Getica jest samodzielnym dziełem J., a w jakim stanowi jedynie streszczenie utworu Kasjodora. T. Mommsen (1817-1903), i w ślad za nim większość innych badaczy, uznawał, iż J. odegrał minimalną rolę w powstaniu De origine actibusque Getarum, z kolei W. Goffart i np. J. Weissensteiner zakładają, iż właściwym autorem znanej nam historii →Gotów  jest właśnie J.

Osobny problem to kwestia oryginalnych – →germańskich – źródeł wiedzy J. lub raczej →Kasjodora  o najstarszych dziejach Gotów. Nie znaną bliżej postacią jest Ablavius, określony mianem „znakomitego badacza ludu Gotów” (Getica, 29). Zapewne pewną rolę w prezentacji dziejów Gotów odegrały sagi plemienne (prisca carmina), wzmiankowane przy opisie najstarszych dziejów →Gotów  (Getica, 28).

MW

Tłumaczenia: Kasjodor i Jordanes Historia gocka czyli scytyjska Europa, E. Zwolski [red.], Lublin 1984.

Edycje: Iordanis de origine actibusque Getarum, F. Giunta, A. Grillone (red.), Roma 1991.

Opracowania: W. A. Goffart, Barbarians and Romans, A.D. 418-584. The Techniques of Accommodation, Princeton 1980; J. Kolendo, Opisy wschodnich Bałkanów w Getica Jordanesa i ich źródło – Historia gocka Kasjodora, Balcanica Posnaniensia, 1, 1984, s. 125-132; J. Kolendo, Prisca carmina et la valeur de la tradition sur la migration des Goths dans l’ouvrage de Jordanes, Archeologia Baltica, 7, 1986, [Peregrinatio gothica], s. 9-16; B. Croke, Cassiodorus and the Getica of Jordanes, Classical Philology, 82:2, 1987, s. 117-134; W. A. Goffart, The Narrators of Barbarian History (A.D. 550-800). Jordanes, Gregory of Tours, Bede, and Paul the Deacon, Princeton 1988; M. Salamon, Jordanes w środowisku Konstantynopola połowy VI wieku. Uwagi wstępne, Balcanica Posnaniensia, 5, 1990, s. 405-415; J. Weissensteiner, Cassiodor/Jordanes als Geschichtsschreiber, [w:] A. Scharer, G. Scheibelreiter (red.), Historiographie im frühen Mittelalter, Wien-München 1994, s. 308-325; W. A. S. Christensen, Cassiodorus, Jordanes and the History of the Goths. Studies in a Migration Myth, Kopenhagen 2002; J. Kolendo, Ziemie u południowo-wschodnich wybrzeży Bałtyku w źródłach antycznych, Pruthenia, 4, 2009, s. 11-41; W. Liebeschuetz, Why did Jordanes write the Getica ?, Antiquité Tardive, 19, 2011, s. 295-302; R. Kasperski, Teodoryk Wielki i Kasjodor. Studia nad tworzeniem ‘tradycji dynastycznej Amalów’, Kraków 2013.