Wskaźniki antropogeniczne w diagramach pyłkowych

Wskaźniki antropogeniczne w diagramach pyłkowych, taksony pyłkowe reprezentujące rośliny uprawne oraz gatunki typowe dla różnych siedlisk zmienionych lub powstałych dzięki działalności człowieka, zaliczamy do wsk. ant. Ich obecność w diagramach pyłkowych umożliwia rekonstrukcję procesów zachodzących pod wpływem różnych form gospodarki, sprzyjających rozwojowi nowych typów zbiorowisk roślinnych (np. zbiorowiska segetalne, kośnych łąk, ruderalne), nie mających odpowiedników w układach naturalnych. Wartość wskaźnikowa  tej grupy taksonów dla różnych form użytkowania terenu jest różna, ponieważ większość gatunków, które reprezentują,  znajduje odpowiednie warunki rozwoju nie tylko w różnych zbiorowiskach występujących na siedliskach zmienionych przez człowieka, lecz również na siedliskach naturalnych. Udział poszczególnych gatunków w różnych kategoriach zbiorowisk antropogenicznych był zmienny w różnych okresach i zależny, między innymi, od metod gospodarczych oraz trwałości osadnictwa. Ponadto taksony będące w randze rodzaju lub rodziny mogą obejmować gatunki o różnych wymaganiach ekologicznych, reprezentujące różne siedliska. Dlatego też przy wyborze grupy taksonów wskaźnikowych dla określonych form antropopresji należy uwzględniać lokalne warunki przyrodnicze oraz okres, którego dotyczy rekonstrukcja. Analiza powinna również dotyczyć współwystępowania różnych taksonów.

Wśród wsk. ant. wykorzystywanych do rekonstrukcji dawnej gospodarki wyróżniamy trzy grupy taksonów. Pierwsza obejmuje pyłek roślin uprawnych, w tym egzotycznych gatunków drzew oraz krzewów owocowych i ozdobnych, wprowadzonych do uprawy w okresie historycznym. Do drugiej grupy należy pyłek chwastów i innych grup roślin rozprzestrzeniających się dzięki człowiekowi, których pyłek oznaczamy do gatunku, lub rodzaju obejmującego pojedyncze gatunki o podobnej charakterystyce ekologicznej. Należą tu m. in. chaber bławatek Centaurea cyanus, rdestówka Fallopia convolvulus, czerwiec roczny Scleranthus annuus, babka lancetowata Plantago lanceolata, orlica Pteridium aquilinum, jałowiec Juniperus communis, pokrzywa Urtica, czy bylica Artemisia,. Trzecią grupę stanowią taksony, których oznaczenia nie pozwalają na uściślenie ich roli wskaźnikowej, ponieważ obejmują wiele gatunków o różnych preferencjach fitocenotycznych, tak jak  np. trawy (Poaceae), komosowate (Chenopodiaceae), krzyżowe (Brassicaceae), czy złożone (Asteraceae).

Zawartość pyłku wsk. ant. w kolejnych warstwach profilu stanowi podstawę wyróżniania faz osadniczych w diagramach pyłkowych ilustrujących okresy ekspansji i regresji osadnictwa w rejonie badań.  

ML, JŚM, AP, MZ

Literatura: K.E. Behre, The interpretation of anthropogenic indicators in pollen diagrams, Pollen et Spores 23(2), 1981, s. 227-245; K.E. Behre, Anthropogenic Indicators in Pollen Diagrams, Balkema A.A. Publishers, 1986; M. Latałowa, Holocen, W: S. Dybova-Jachowicz, A. Sadowska (red.), Palinologia, Wydawnictwa Instytutu Botaniki PAN, Kraków, 2003, s. 273-307; M. Latałowa, Gospodarka człowieka w diagramach pyłkowych, W: M. Makohonienko, D. Makowiecki, Z. Kurnatowska (red.), Studia interdyscyplinarne nad środowiskiem i kulturą w Polsce, Ser. Wyd. Stowarzyszenia Archeologii Środowiskowej, Środowisko – Człowiek – Cywilizacja, tom I, Poznań, 2007, s. 171-187.