Czarnówko

Czarnówko, pow. lęborski. Małe cmentarzysko z →OWL zlokalizowane na terenie jednej z największych nekropoli z okresu przedrzymskiego i wpływów rzymskich w Europie Środkowej, użytkowanej od II w. przed Chr. do III w. po Chr., położonej w dolinie rzeki Łeby na północny-zachód od Lęborka. Odkryto ją w 1972 roku, zaś pierwsze badania ratunkowe prowadzono z przerwami w latach 1973-2000. W rezultacie regularnych badań w latach 2008-2015 odsłonięto stanowisko w całości. Około 200 lat po porzuceniu nekropoli z okresu wpływów rzymskich, w połowie V wieku, powstało tu małe cmentarzysko z grobami szkieletowymi. Trzy z nich są pewnie datowane, trzy kolejne zaliczono do tej nekropoli jedynie na podstawie pośrednich przesłanek. Zróżnicowany materiał pochodzący z tych grobów świetnie ilustruje rozpad dotychczasowych struktur kulturowych w Europie Środkowej u schyłku starożytności.

W wyposażeniu jednego z grobów z →OWL odkryto zapinkę typu Ramersdorf (fot. 1). Według dotychczasowych ustaleń typ ten wywodzi się ze Skandynawii; zapinki koncentrują się na terenach  Wielkopolski, głównie w okolicy Poznania. Ramy chronologiczne fibul typu Ramersdorf obejmują cały V wiek, lecz większość z nich prawdopodobnie była w użyciu dopiero od połowy tego stulecia.

W kolejnym grobie znaleziona została para zapinek płytowych (fot. 2), mających analogie przede wszystkim w południowej Skandynawii i w anglosaskiej Anglii oraz jak dotąd jednym egzemplarzu z ziem polskich (Radziejów Kujawski, pow. radziejowski). Fibule te należą do grupy West Heslerton/Weimar/Brunnhem, które są uproszczoną wersją piątowiecznych skandynawskich fibul reliefowych z prostokątną główką, względnie wywodzą się od pokrewnych anglosaskich dużych fibul z kwadratową główką (great square-headed brooches). Zapinki wzmiankowanej grupy datować należy na drugą połowę V wieku. Z tego samego grobu pochodzi rzadka zapinka z fałszywą sprężyną i cięciwą odlanymi razem z kabłąkiem (fot. 2). Jej nieliczne analogie odkryto na rozległych obszarach od zachodniej Finlandii aż po hrabstwo Kent w Anglii, z największą koncentracją na terenach Bornholmu. Fibule te cechuje umieszczenie prawdziwej sprężyny pod drugą – fałszywą. Przyczyną produkcji takich nietypowych zapinek były zapewne próby dopasowania przez złotników fibul o tradycji późnego okresu rzymskiego do nowej mody na zapinki płytowe, pojawiającej się u progu okresu merowińskiego. Opisywany grób z Czarnówka datowany jest na ok. 500 r. Poza omówionymi już zabytkami w skład tego samego inwentarza grobowego wchodziła fibula z nóżką zakończoną ażurową tarczką, a dwa inne groby zawierały zwykłe zapinki kuszowate.

Cmentarzysko z →OWL należy do niewielkiego skupiska osadniczego z drugiej poł. V w. położonego między Łupawą i Łebą, na południe od jeziora Łebsko, które należy łączyć z przybyszami z południowej Skandynawii. Szczególne znaczenie owej grupy ilustruje fakt, że w tym czasie Pomorze, na zachód od Wisły, było prawie wyłudnione.

JS

Literatura: H. Machajewski, Skandynawskie elementy kulturowe na Pomorzu Zachodnim z okresu wędrówek ludów (2 połowa IV w. – początek VI w.), Przegląd Archeologiczny, t. 40, 1992, s. 71-96; H. Machajewski, Dwa cmentarzyska z późnego okresu rzymskiego i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów oraz z późnej fazy okresu wędrówek ludów na stanowisku 1 w Głuszynie, woj. słupskie, Folia Praehistorica Posnaniensia, t. VII, 1995, s. 155-235; M. Schulze-Dörrlamm, Romanisch oder germanisch? Untersuchungen zu den Armbrust- und Bügelknopffibeln des 5. und 6. Jahrhunderts n. Chr. aus den Gebieten westlich des Rheins und südlich der Donau, Jahrbuch des Römisch-Germanischen Zentralmuseums Mainz, t. 33, 1986, s. 593-720; J. Schuster, Przybysze ze Skandynawii – małe cmentarzysko z okresu wędrówek ludów, [w:] J. Andrzejowski (red.), Czarnówko, stan. 5. Cmentarzyska z późnej starożytności na Pomorzu. Część 1, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina IV, Lębork-Warszawa (w druku); A. Bursche, J. Kowalski (red.), Barbarzyńskie Tsunami - Okres Wędrówek Ludów w dorzeczu Odry i Wisły, Warszawa-Szczecin 2017.

• pełna rozdzielczość

  Foto 1. Fibula typu Ramersdorf (fot. J. Schuster).

• pełna rozdzielczość

  Foto 2. Zestaw fibul z jednego grobu. Z lewej: fibula z fałszywą sprężyną i cięciwą odlanymi razem z kabłąkiem, z prawej: para finul płytowych grupy West Heslerton/ Weimar/ Brunnhem (fot. A. Krzysiak).

• pełna rozdzielczość

  Wyposażenie grobu 903A z cmentarzyska w Czarnówku, zbiory Muz. w Lęborku (fot. T. Otulak).