Gudme

Gudme, płd.-wsch. Fionia (Dania), nazwa oznacza „dom bogów”. Kompleks osadniczy o charakterze centralnym, o pow. ponad 1 km², datowany od późnego okresu wpływów rzymskich (III w.) do wczesnego średniowiecza, apogeum rozwoju przypada na IV i V wiek, gdy w G. znajdowało się ok. 50 gospodarstw. Wyróżniono 9 poziomów osadniczych i sześć obszarów: G. I – G. VI. W północnej części znajdowały się dwa nadzwyczaj duże budynki halowe o charakterze rezydencjonalnym o łącznej pow. 700 m², większy z nich miał wymiary 47 x 10 m i więźbą dachową wspartą na palach o średnicy 80 cm; z nim związany jest nieco mniejszy budynek; wyróżniono kilka faz ich użytkowania i rekonstrukcji. Większy budynek funkcjonował od końca III do pocz. V w., zaś mniejszy jeszcze do połowy VI w. Przeznaczenie obu budynków nie jest niejasne, ale charakter znalezionych w ich wnętrzu i sąsiedztwie niezwykle okazałych depozytów i zabytków wskazuje, że pełniły one funkcję administracyjną i kultową, siedzibę lokalnych elit władzy.

Znaleziska złotych przedmiotów w okolicy G. dokonywane były już od XVI w. W początkach lat trzydziestych XIX w. w Broholm w sąsiedztwie G. został znaleziony skarb 49 złotych zabytków z →OWL , który został przekazany C. J. Thomsenowi i stał się ozdobą nowopowstałego muzeum kopenhaskiego. Badania G. i okolic prowadzone w końcu XX w. stanowiły jeden z najważniejszych projektów naukowych duńskiej archeologii. W wyniku wykopalisk i zwłaszcza prospekcji przy użyciu wykrywaczy metali obok śladów gospodarstw i pozostałości lokalnego rzemiosła, zlokalizowano liczne importy rzymskie i frankijskie, a także skarby, w tym ciętego srebra, drugowiecznych denarów, czwartowiecznych →solidów (G. I) i silikw (G. III i G. IV), →brakteatów skandynawskich (G. II) oraz dirhemów arabskich z X w. (G. IV). Znaleziono tu łącznie ponad 1000 monet rzymskich zwłaszcza drugowiecznych denarów, najczęściej jako znaleziska luźne w warstwie ornej. Monety rzymskie, importy i pozostałe znaleziska wskazują na intensywne kontakty utrzymywane w III i V wieku zarówno z terenami zachodnich prowincji i państwa →Franków (rejonami Nadrenii), jak i południowo-wschodniej Europy, strefy dolnego Dunaju.

Dwa km na wschód od G. położone jest cmentarzysko Møllegårdsmarken, największa nekropola z okresu wpływów rzymskich na Fionii.

W odległości ok. 3.5 km od G. na wybrzeżu, w Lundeborg, w 1986 r. po dwu stronach niewielkiej strugi Tange Å, zostały zlokalizowane pozostałości niewielkiego emporium handlowego użytkowanego sezonowo głównie w III i IV w. do →OWL (C1-D). Znajdowały się tam różnorodne warsztaty, w tym kowalskie, jubilerskie czy bursztyniarskie. W rezultacie badań wykopaliskowych i prospekcji przy użyciu wykrywaczy metali zlokalizowano bardzo liczne zabytki ruchome, w tym rzymskie importy, m.in. paciorki szklane czy fragmenty terra sigilatta, 174 monety, głównie drugowieczne denary, a także silikwy z IV w. i 1 aureus, ponadto sztabki złote i srebrne, odważniki, fragmenty szklanych wyrobów, czy nity od łodzi, świadczące o tym, iż Lundeborg było osadą portową. Møllegårdsmarken, G. i Lundeborg łączyła droga.

Zespół osadniczy w G. ogrywał rolę ponadregionalnego centrum władzy i kultu, zbliżoną do kompleksu w →Sorte Muld II na Bornholmie, →Uppåkra w Skanii, →Jakuszowicach w Małopolsce, →Jankowie w Wielkopolsce czy →Gąskach na Kujawach.

Literatura: K. Randsborg, Beyond the Roman Empire: archaeological discoveries in Gudme on Funen, Denmark, Oxford Journal of Archaeology 9, 1990, s. 355-366; P. O. Nielsen, K. Randsborg, H. Thrane (red.), The Archaeology of Gudme and Lundeborg, Copenhagen 1994; B. Hårdh & L. Larsson (red.), Central Places in the Migration and Merovingian Periods. Papers from the 52nd Sachsensymposium Lund, Uppåkrastudier 6, Lund 2002; H. W. Horsnæs, Crossing Boundaries. An Analysis of Roman Coins in Danish Context. Vol. 1: Finds from Sealand, Funen and Jutland, Publications of the National Museum Studies in Archaeology and History 18:1, Copenhagen 2010, s. 94-105.

pełna rozdzielczość
Fot. 1. Budynki halowe z lotu ptaka (fot. Muzeum Narodowe w Kopenhadze).
pełna rozdzielczość
Fot. 2. Profil budynku halowego z widocznymi jamami posłupowymi podtrzymującymi więźbę dachową (fot. Muzeum Narodowe w Kopenhadze).
pełna rozdzielczość
Fot. 3. Rekonstrukcja zarysów budynków halowych i fragmentów słupów (fot. Josefine Franck).
pełna rozdzielczość
Fot. 4. Skarb z Broholm (fot. Muzeum Narodowe w Kopenhadze).
pełna rozdzielczość
Fot. 5. Depozyt brakteatów skandynawskich z Gudme II (fot. Kit Weiss, Muzeum Narodowe w Kopenhadze).
pełna rozdzielczość
Fot. 6. Wybór zabytków z Gudme (fot. Muzeum Narodowe w Kopenhadze).
pełna rozdzielczość
Fot. 7. Skarb silikw z Gudme III (fot. Kit Weiss, Muzeum Narodowe w Kopenhadze).
pełna rozdzielczość
Fot. 8. Depozyt solidów z poł. IV w. i multiplum Magnencjusza z Gudme I (fot. Lennart Larsen, Muzeum Narodowe w Kopenhadze).
pełna rozdzielczość
Fot. 9. Depozyt złotych pierścieni in situ (fot. Muzeum Narodowe w Kopenhadze).