Okres Wędrówek Ludów
w dorzeczu Odry i Wisły

Jesteś tutaj: Strona główna / Thesaurus / Stanowiska / Jaskinia Kroczycka

Jaskinia Kroczycka

Jaskinia Kroczycka (właściwie Jaskinia Żurowskiego), gm. Kroczyce, pow. Zawiercie – jaskinię odkryto przypadkowo w 1936 roku podczas wydobywania kalcytu. W jej wnętrzu natrafiono na szczątki około 40 osobowej grupy ludzi zalegające na powierzchni namuliska wokół czterech palenisk. Towarzyszyły temu zabytki w postaci ceramiki wykonanej przy użyciu koła garncarskiego, naczyń zasobowych tzw. Krausengefässe, żarno obrotowe oraz kości zwierzęce. Wstępnego rozpoznania jaskini i określenia chronologicznego zabytków dokonał Jan Fitzke z Uniwersytetu Jagiellońskiego z grupą studentów kilka dni po odkryciu jaskini. Całość materiałów znajdujących się w jej wnętrzu określono na późny okres rzymski i wczesną fazę →OWL. Niestety większość kości i zabytków w momencie penetracji jaskini przez archeologów była już wydobyta i rozproszona wśród miejscowej ludności. Kompleksowe opracowanie materiałów odkrytych przed wojną zostało dokonane przez R. Mycielską i E. Rook w 1966 roku. Dokonały one powtórnej i wnikliwej analizy pozyskanych z jaskini materiałów potwierdzając chronologię określoną przez J. Fitzke.

W kolejnych latach dokonywano w jaskini dalszych przypadkowych odkryć materiału archeologicznego. Donoszono między innymi o stałej obecności kości ludzkich w rumoszu jaskiniowym pokrywającym jej dno. W 1983 roku dokonano powierzchniowego odkrycia licznego zestawu kości ludzkich i zwierzęcych oraz fragmentów ceramiki, a także brązowej fibuli A.158 oraz 3 paciorków. Udało się wówczas wyróżnić kości 17 osób, w tym aż dziewięć w wieku Infans I i Infans II. Wśród kości zwierzęcych wyróżniono szczątki kozy/owcy, ptactwa i pojedyncze kości konia.

Pierwsze regularne badania archeologiczne zostały przeprowadzone przed otworem jaskini, na tarasie w latach 1993-1994. Założono tu sondaż, który ujawnił w tym miejscu trzy poziomy osadnicze: schyłkowopaleolityczny, kultury łużyckiej z okresu halsztackiego i →kultury przeworskiej z późnych faz jej rozwoju (fazy C3-D). Wśród pozyskanych zabytków z horyzontu kultury przeworskiej znajdowały się fragmenty naczyń lepionych ręcznie i wykonanych przy użyciu koła garncarskiego, zestaw przęślików, paciorek szklany oraz →języczkowatego okucia końca pasa (grupa VI, typ 12, odmiana 2 wg R. Madydy-Legutko). Zabytki te można datować na fazy C3-D.

W 2014 roku podjęto powtórne badania przed wejściem do Jaskini Kroczyckiej pod kierunkiem Tomasza Wagnera z Instytutu Archeologii UJ. W ich wyniku dokonano odkrycia kolejnego zestawu fragmentów ceramiki lepionej ręcznie i wykonanej przy użyciu koła garncarskiego. Ponadto znaleziono kolejny duży zestaw przęślików, paciorek bursztynowy i luźne kości ludzkie. Udało się zarejestrować także małą jamę wiązaną z →kulturą przeworską. Potwierdzono ponadto występowanie w tym miejscu poziomów osadniczych datowanych na schyłkowy paleolit, okres halsztacki i wyróżniono nowy horyzont datowany na późne średniowiecze.

Interpretacja funkcji stanowiska pozostaje w dalszym ciągu niejasna. Z uwagi na charakter materiałów, głównie zaskakujące nagromadzenie szczątków ludzkich, najczęściej przyjmuje się teorie o stanowisku refugialnym związanym z okresem niepokojów mających miejsce w →OWL, stanowisku ofiarnym, bądź funeralnym.

Tomasz Wagner

Literatura: R. Mycielska, E. Rook, Materiały archeologiczne z Jaskini w Kroczycach, pow. Zawiercie, Materiały Archeologiczne, 7, 1966, s. 185-190; K. Cyrek, Podsumowanie wyników badań wykopaliskowych w Kruczej Skale (stanowisko 1) w Kostkowicach, województwo częstochowskie, (w:) Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1991-1992, Katowice 1994, s. 222-226; K. Cyrek, Wyniki badań sondażowych przed Jaskinią Kroczycką (stanowisko 3) w Kostkowicach, województwo częstochowskie, (w:) Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i Ziemiach Pogranicznych w 1993 roku, Katowice 1997, s. 67-71; J. Wrzesiński, Archeolog w jaskini, (w:) Jura Ojcowska w pradziejach i początkach państwa polskiego, Ojców 2006, s. 245-250; J. Jędrysik, T. Wagner, The Kroczycka Cave – the history of research in the light of the most resent interpretations, Recherches Archeologiques 7-8, Kraków 2016 [w druku].