Sorte Muld II

Sorte Muld (duńsk. czarna ziemia – fot. 1), gm. Ibsker, pn.-wsch. Bornholm, kompleks osadniczy z epoki żelaza (fot. 2), funkcjonujący od okresu przedrzymskiego do wikińskiego, szczególnie aktywny w →OWL , w V i VI w. Pierwsze znaleziska z S.M. są notowane już w XVIII w., większość została odkryta poczynając od lat 80. XX w. w rezultacie regularnego przeszukiwania powierzchni osady przy pomocy wykrywaczy metali, z reguły przez archeologów-amatorów – właścicieli pól i okolicznych mieszkańców. Wszystkie znaleziska precyzyjnie lokalizowano na mapie. W rezultacie w S.M. zarejestrowano ponad 30 tysięcy różnorodnych zabytków, w tym paciorki szklane (fot. 3), fragmenty rzymskich i →frankijskich naczyń szklanych, elementy uzbrojenia, narzędzia, około 400 monet (fot. 4), w przewadze rzymskich (w tym ponad 300 denarów i 15 →solidów ) i przede wszystkim około 2,500 „guldgubber”, miniaturowych stylizowanych przedstawień ludzkich i zwierzęcych odciskanych w bardzo cienkiej, zł. folii (fot. 5.). Na wyobrażeniach ludzkich można rozróżnić detale stroju, uczesania, trzymane przez nich przedmioty, czy gestykulację. Guldgubber datowane są na drugą połowę VI w. i pełniły zapewne funkcję darów wotywnych składanych w sanktuarium o ponadregionalnym znaczeniu. Znane są z ponad 30 stanowisk skandynawskich i do tej pory nie zostały znalezione dalej na południu Europy. W Muzeum Bornholmu znajduje się ich największa światowa kolekcja licząca ok. 1800 egzemplarzy.

W S.M. i przylegających zagrodach-osiedlach (fot. 2) znaleziono kilka depozytów zł. zabytków, często pozostających w związku z domostwami, w tym dwa w Dalshøj, pierwszy zawierający co najmniej 17 →solidów , zaś drugi sr. pozłacaną zapinkę i zł. sztabki (fot. 6.). Bodaj najciekawszy skarb znajdujący się w zwiniętym sr. naczyniu rzymskim z Fuglesangsager (fot. 7.), zawierał →brakteaty skandynawskie, →solidy , paciorki-rozdzielacze i zawieszki pierścieniowate, mające analogie w depozycie z →Suchania  na Pomorzu Zach.

Tylko bardzo niewielka część S.M. była przebadana tradycyjnie - wykopaliskowo; w ich miejsce pobierano liczne próby gleby, wykonywano intensywne analizy zawartości fosfatu, wiercenia, a także badania nieinwazyjne (wykonano m.in. badania geomagnetyczne), zwłaszcza zdjęcia lotnicze. Wszystkie te metody łącznie pozwoliły na sporządzenie mapy osadniczej S.M. i przylegających okolic. Na centralnym terenie osady znajdował się zapewne budynek halowy przedstawiciela elit władzy, świątynia i warsztaty rzemieślnicze, w tym zwłaszcza złotnicze. Teren ten otoczony był przez niewielkie osady-zagrody jednodworcze budowane na planie kwadratu, całość założenia obejmuje ok. 1 km² pow. i wskazuje na planowanie urbanistyczne. Od osady do niewielkiego portu Vigehavnen położonego w odległości ok. 2 km prowadzi trakt nazwany Krøblingevejen (Uszkodzona Droga).

Osada w S.M. ogrywała rolę ponadregionalnego centrum władzy i kultu, zbliżoną do kompleksu w → Gudme  na Fionii, →Uppåkra w Skanii, →Jakuszowicach  w Małopolsce, →Jankowie   w Wielkopolsce czy →Gąskach  na Kujawach.

AB

Literatura: O. Klindt-Jensen, Bornholm i Folkevandringstiden og forudsætningerne i tidlig jernalder, Nationalmuseets Skrifter, Større Beretninger II, København 1957; Ch. Adamsen et alii (red.), Sorte Muld. Wealth, Power and Religion at an Iron Age Central Settlement at Bornholm, Rønne 2009; M. Watt, Sorte Muld, Bornholm, an example of transformation and regional contacts during the 5th and 7th centuries in the Baltic Sea area, [w:] B. Ludowici (red.), Transformations in North-Western Europe (AD 300-1000), Proceedings of the 60th Sachsensymposion 19.-23. September 2009, Maastricht, Neue Studien zur Sachsenforschung 3, s. 139-148; H. W. Horsnæs, Crossing Boundaries. An Analysis of Roman Coins in Danish Context, t. 2: Finds from Bornholm, Publications of the National Museum Studies in Archaeology and History 19, Copenhagen 2013; M. Watt, Guldgubberne og Ibskerbygden, Nordiske Forridsminder, Ser. C (w druku).

• pełna rozdzielczość

  Fot. 1. Sorte Muld z lotu ptaka (za Ch. Adamsen et alii 2009).

• pełna rozdzielczość

  Fot. 2. Kompleks osadniczy w Sorte Muld (za Ch. Adamsen et alii 2009).

• pełna rozdzielczość

  Fot. 3. Paciorki szklane z Sorte Muld, Bornholm Museum (za Ch. Adamsen et alii 2009).

• pełna rozdzielczość

  Fot. 4. Monety rzymskie z Sorte Muld, National Museum in Copenhagen (za Ch. Adamsen et alii 2009).

• pełna rozdzielczość

  Fot. 5. Wybór guldgubber z Sorte Muld, Bornholm Museum (za Ch. Adamsen et alii 2009).

• pełna rozdzielczość

  Fot. 6. Skarby z Dalshøj, National Museum in Copenhagen (za Ch. Adamsen et alii 2009).

• pełna rozdzielczość

  Fot. 7. Skarb z Fuglesangsager, National Museum in Copenhagen (fot. John Lee, za Horsnæs 2013).