Świlcza

Świlcza pow. Rzeszów, wieś w Polsce południowo-wschodniej, na zachodnich przedmieściach Rzeszowa (fot. 1). W 1970 r. rolnik ze Ś., Leopold Skupień w trakcie poszerzania drogi do własnego pola natrafił na dużą bryłę bursztynu. Zgłosił swoje odkrycie pracownikom Muzeum Okręgowego w Rzeszowie. W rezultacie kilkuletnich badań wykopaliskowych prowadzonych z przerwami w l. 1970-1982 odkryto osadę (stan. nr 3) ludności →kultury przeworskiej, jedną z nielicznych tak wiarygodnie datowanych na →OWL  osad w Polsce.

Osada położona jest na wysokim, lessowym wsch. brzegu potoku, warstwa kulturowa zalegała aż 2 m poniżej obecnego poziomu gruntu, co zadecydowało o znakomitym zachowaniu wielu zabytków, w tym drewna, m.in. belek i desek – elementów konstrukcyjnych ścian domostw. W trakcie badań odsłonięto dziewięć obiektów, w tym dwie chaty oraz dwie pracownie obróbki bursztynu. Jest to najpewniej produkcyjna część większej osady ( fot. 1).

Chata nr 1 (4,6 x 5,3 m) to półziemianka, z paleniskiem na dnie. Od strony południowej przylegała do chaty przybudówka (2,0 x 3,2 m). W przybudówce natrafiono w 1976 r. na ukryty w skórzanym woreczku skarb zł. i sr. ozdób oraz monet.

Chata nr 2 (5,2 x 7,0 m) to półziemianka, z paleniskiem w partii środkowej. Od strony północno-wschodniej przylegała do chaty przybudówka. Po stronie północnej chaty zalegała b. duża ilość zbutwiałego drewna, najpewniej pozostałości konstrukcji ścian.

Pracownia bursztyniarska nr 1 (wymiary części zachowanej 4,4 x 6,0 m) to obiekt o kształcie w przybliżeniu trapezowatym. W obrębie pracowni i w jej najbliższym otoczeniu odkryto m.in. 232 paciorki bursztynowe, 43 ich fragmenty oraz bryłę bursztynu o wadze 305 g.

Pracownia bursztyniarska nr 2 (4,0 x 4,4 m) to obiekt w przybliżeniu prostokątny. W jego obrębie odkryto m.in. 156 paciorków bursztynowych, 10 ich fragmentów oraz fragment bryły bursztynu.

W pracowniach nie stwierdzono palenisk a także drewnianych konstrukcji ścian.

Wśród paciorków bursztynowych odkrytych w Ś. (388 całych plus 53 fragm.; por. fot. 2-3) jedynie dwa powstały na tokarce, pozostałe wykonano ręcznie. O ich obróbce na miejscu świadczą odkryte cztery fragmenty odpowiednio zaostrzonych kości, osełka z szarego piaskowca, kamienna płytka szlifierska oraz narzędzia krzemienne. Analizy bursztynu wykazały jego bałtyckie pochodzenie (sukcynit).

W skład odkrytego w 1976 r. skarbu (por. fot. 4-6) wchodziły m.in.: dwie fibule sr., pozłacane, dwie fibule sr., zł. zawieszka-kolczyk, zawieszka br., bransoleta sr. (ze sztabki o ośmiokątnym przekroju), paciorek szklany, narzędzia z kości i krzemienia oraz 10 denarów z II w. n.e. Trzy fibule zaliczyć można do typu Wiesbaden, ich zdobnictwo wykonane jest w →stylu Sösdala – Untersiebenbrunn, znanego m.in. ze skarbu z →Świelina  na Pomorzu. Pozwala to datować skarb ze Ś. na schyłek pierwszej poł. V w. n.e., którą to chronologię potwierdzają wyniki datowań dendrochronologicznych drewna z chaty nr 1 (433 +/- 10 lat).

Osada w Ś. funkcjonowała w okresie od schyłku IV do poł. V w. i została opuszczona być może pod wpływem zagrożenia zewnętrznego (bierze się pod uwagę zwł. →Hunów ), o czym mógłby świadczyć niepodjęty skarb z chaty nr 1.

MW

Literatura: A. Gruszczyńska, Badania na osadzie z V w. n.e. w Świlczy, woj. podkarpackie w latach 1977, 1981-1982, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 20, 1999, s. 165-187; A. Gruszczyńska, Osada z V wieku w Świlczy na tle osadnictwa w regionie rzeszowskim, [w:] S. Czopek, A. Kokowski (red.), Na granicach antycznego świata. Sytuacja kulturowa w południowo-wschodniej Polsce i regionach sąsiednich w młodszym okresie przedrzymskim i okresie rzymskim, Rzeszów 1999, s. 285-302; K. Godłowski, Ziemie polskie w okresie wędrówek ludów, [w:] K. Godłowski, Pierwotne siedziby Słowian, M. Parczewski (red.), Kraków, 2000, s. 309-344; M. Mączyńska, Das Ende der Przeworsk-Kultur, [w:] Die Vandalen. Die Könige. Die Eliten. Die Krieger. Die Handwerkert, Holzminden 2003, s. 185-201; A. Bursche, J. Kowalski (red.), Barbarzyńskie Tsunami - Okres Wędrówek Ludów w dorzeczu Odry i Wisły, Warszawa-Szczecin 2017.

• pełna rozdzielczość

  Fot. 1. Świlcza, gm. Świlcza, pow. Rzeszów, stan. 3. Lokalizacja, plan osady a także plan chaty nr 1 oraz pracowni bursztyniarskich nr 1-2; wg A. Gruszczyńskiej (1999a; 1999b) przerysowała J. Ożóg (z uproszczeniami). 1 – ziemia brązowo-czarna z dużą ilości

• pełna rozdzielczość

  Fot. 2. Świlcza, gm. Świlcza, pow. Rzeszów, stan. 3. Bryły i paciorki bursztynowe; Fot. S. Czopek (udostępnione przez Muzeum Okręgowe w Rzeszowie).

• pełna rozdzielczość

  Fot. 3. Świlcza, gm. Świlcza, pow. Rzeszów, stan. 3. Paciorki bursztynowe; Fot. S. Czopek (udostępnione przez Muzeum Okręgowe w Rzeszowie).

• pełna rozdzielczość

  Fot. 4. Świlcza, gm. Świlcza, pow. Rzeszów, stan. 3. Skarb ozdób i monet (przybudówka chaty nr 1) – widok ogólny; Fot. S. Czopek (udostępnione przez Muzeum Okręgowe w Rzeszowie).

• pełna rozdzielczość

  Fot. 5. Świlcza, gm. Świlcza, pow. Rzeszów, stan. 3. Skarb ozdób i monet (przybudówka chaty nr 1) – widok ogólny; Fot. S. Czopek (udostępnione przez Muzeum Okręgowe w Rzeszowie).

• pełna rozdzielczość

  Fot. 6. Świlcza, gm. Świlcza, pow. Rzeszów, stan. 3. Skarb ozdób i monet (przybudówka chaty nr 1) – srebrne, pozłacane fibule (typ Wiesbaden); Fot. S. Czopek (udostępnione przez Muzeum Okręgowe w Rzeszowie).

• pełna rozdzielczość

  Fig. 7. Depozyt odkryty na osadzie w Świlczy, pow. rzeszowski, 1. poł. V w.; zbiory Muzeum Okręgowego w Rzeszowie (fot. P. Nycz)