Wapno

Wapno, pow. wągrowiecki, woj. wielkopolskie, w 1850 r. podczas niwelacji nasypów kamiennych, wiązanych z cmentarzyskiem kurhanowym kultury pomorskiej, położonym około 150 m na zachód od m. W., odkryto zł. przedmioty (fot. 1.). Rodzaj znaleziska i warunki ich odkrycia budziły zawsze kontrowersje. Ostatnio przyjęto, że w kamiennych nasypach złożono wtórnie przynajmniej trzy oddzielne depozyty, w tym 1 i 2 w tym samym kurhanie, zaś 3 w innym. Skarb 1, ukryty w popielnicy twarzowej, składał się z małego zł. naczynia, 3 zł. →brakteatów, w tym 1 egz. duży typu C wg O. Monteliusa ze stylizowanym motywem jeźdźca i wizerunkiem twarzy ludzkiej pod ruchomym uszkiem, 1 egz. mały typu C wg O. Monteliusa z uszkiem i stylizowanym wyobrażeniem jeźdźca i →napisem runicznym  SABAR (fot. 2.), 1 egz. mały, typ nieoznaczony bez określonego zdobnictwa a także kilka zł. łańcuszków złożonych przynajmniej z 3 ogniw wykonanych z owalnego drutu oraz 6 ogniw sporządzonych z drutu o przekroju wielokątnym oraz 1 zł. pierścień o „D” kształtnym przekroju. Skarb 2, ukryty w popielnicy, składał się ze zł. →brakteatu  typu C wg O. Monteliusa z utrąconym (?) uszkiem. Skarb 3 składał się ze zł. pierścienia, paciorków szklanych (?), kilku nieokreślonych przedmiotów żel. (?). Depozyty, datowane na początek VI wieku (faza E →OWL ), napłynęły z południowo – zachodniej Skandynawii, najpewniej Bornholmu, Skanii lub Fonii. Ukryto je z przyczyn kultowych. Ich pojawienie się w Wielkopolsce wiąże się z penetracją grup Skandynawów południowej strefy Morza Bałtyckiego u schyłku starożytności (2 połowa V w. – 1 połowa VI wieku). Znaleziska z W. przekazano w 1850 r.do Königliches Museum w Berlinie. Część z nich zaginęła około 1874 r. →Brakteat  ze skarbu 2 trafił w 2 połowie XIX wieku do Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i był przechowywany w Muzeum Wielkopolskim w Poznaniu. Tam też zaginął. Jeden z brakteatów przechowywany jest obecnie w Museum für Vor- und Frühgeschichte (fot. 2). Los pozostałych zabytków jest nie znany. Analogie z ziem polskich: →Karlino . Analogie skandynawskie: Rynkebygård (Fionia), Sandergaard (Bornholm), Gantofta (Skania).

HM

Literatura: J. Żak, Brakteaty z Wapna (pow. Wągrówiec) na tle porównawczym, Przegląd Archeologiczny, t. 9 (1953), s. 80-116; J. Żak, Studia  nad kontaktami handlowymi społeczeństw zachodniosłowiańskich ze skandynawskimi od VI do VIII w. n.e., Wrocław 1962; M. Kara, Skandynawski skarb złotych przedmiotów z przełomu starożytności i średniowiecza w miejscowości Wapno, woj. pilskie, Przegląd Archeologiczny, t. 42 (1994), s. 73-110.

• pełna rozdzielczość

  Fot. 1. Wybór złotych przedmiotów z Wapno, pow. wągrowiecki; 1. pierścionek złoty „D” kształtny, 2-7 ogniwka łańcucha, 8 – duży brakteat typu C, 9 – mały brakteat z runicznym napisem SABAR typu C (J. Żak 1962 z uzupełnieniami M

• pełna rozdzielczość

  Fot. 2. Brakteat typu C z Wapna, pow. wągrowiecki, Vor- und Frühgeschichte Museum, Berlin (for. A. Bursche).